DÜNYA, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) öncülüğünde, 81 vilayetteki oda ve borsa liderleriyle iktisadın nabzını tutuyor. “Başkanlar Konuşuyor” söyleşi dizisinin bu haftaki durağı Tokat oldu. Tokat Ticaret ve Sanayi Odası Lideri Ali Çelik ile Tokat Ticaret Borsası Lideri Lütfi Bora, DÜNYA’nın sorularını yanıtladı.
1947’de Türkiye’nin en çok ihracat yapan 4’üncü kentiydik
Ali ÇELİK TOKAT TİCARET VE SANAYİ ODASI BAŞKANI
Tokat iktisadı Anadolu’nun son 1000 yılında en güçlü 4 iktisattan birisiydi. Bunu da İpek ve Baharat yolları güzergâhında olmasına, verimli topraklarına, jeopolitik durumuna ve 14’ün üzerinde medeniyete konut sahipliği yapmasıyla gerçekleştirmişti. Tekrar 1947’ye kadar Türkiye’de en çok vergi veren, en çok ihracat yapan 4 vilayetten birisi Tokat’tı. 7 ovası, 2 ırmağı ile Türkiye’nin, Anadolu’nun tahminen en verimli topraklarına sahibiz. Ziraî eser çeşitliliğimiz 100’ün üzerinde. Tokat yaprağı, narenciyesi, üzümü, domatesi, biberi kendine özel aroması ile Türkiye’nin birçok vilayetindeki lezzetten farklılaşıyor. Son 50 yılda ülkede uygulanan tarım siyasetleri nedeniyle bu duruma geldik. Geldiğimiz noktayı hiç hak etmiyoruz. 1990’lı yılların başında 850 bin civarında olan kent nüfusu, bugün 600 binlerde. Türkiye nüfus artış suratına nazaran bugün nüfusumuzun en az 1 milyon 200 bin olması gerekiyordu. Kırsalda karnını doyuramayan nüfus buradan göçmüş. Son periyotta besinin paha kazanması, pandemi, büyük kentlerde artan fiyatlar biraz biraz durumu aksine çevirmeye başladı.
KENT İKTİSADININ YÜZDE 80’İ TARIMDAN
Ekonomik hareketlilik başladı. Türkiye’deki toplam mermer rezervlerinin yüzde 8’i Tokat’ta. Bakır, kömür ve krom üzere de pek çok madenimiz var. Tokat yazması 600 yıllık güçlü bir gelenek. Bu nedenle kentimizde klasik olarak dokumacılık de öne çıkıyor. En kıymetlisi de ekonomimizin neredeyse yüzde 80’inin tarım ve ziraî endüstriye dayanması. Pandemiden en az etkilenen kentlerden biriyiz. Çiftçimiz toprağıyla yine barışıyor. Lakin yanlışsız tarım siyasetleri lazım. Hidroelektrik santralleri ve yırtıcı sulama nedeniyle önemli kayıplar kelam konusu oldu. Bu yüzden kapalı, basınçlı sulama sistemine geçilmeli. Süreyya Beyefendi Barajı’nın, Alpudere Barajı’nın toplulaştırma çalışmaları bitirilmeli. Çiftçi her yıl bir sürprizle karşılaşıyor. Sıcak yaktı, don vurdu, gübre atamadı. Bunun için örtü altı tarım yapılması lazım. Ayrıyeten üretilen eserlerin pazarlanması ve ihracat yollarının açılması gerekiyor. Biz de ihracat firmaları ile çiftçiyi buluşturmaya çalışıyoruz. Son 4 yıl içinde tarımdan elde ettiğimiz katma kıymet iki katından daha fazla arttı.
AVRUPA VE ABD’NİN TALEPLERİ BİZE GELDİ
Sanayimiz de çok yol kat etti. Merkezde 2, Turhal, Zile, Niksar, Erbaa’da olmak üzere şu an 6 tane OSB’miz var. Besin OSB için de eski Tokat havalimanının olduğu yer için Sanayi Bakanlığımıza müracaatımız var. Merkez OSB’mize 80’in üzerinde yatırımcı talebi var. Lakin yatırımcılara tahsis edebileceğimiz sanayi parselimiz yok. Teşvikte 6. Bölgedeyiz. Bu da yatırımlarımızın artmasına neden oluyor. Avrupa ve ABD’nin Çin’den taleplerini azaltmasının tesirini Tokat’taki siparişlerin artmasından görüyoruz. Bilhassa besin ve dokuma endüstrimiz olumlu manada faaldi. Bu nedenle Besin OSB’ye çok önemli talep olacaktır. Talepleri açmadan gelip soruyorlar. Bu OSB’miz tam entegre yapısı ile farklılaşacak. OSB’lerimizde 2 bin olan istihdamımız son 4 yılda, 4 katına çıkarak 8 binlere ulaştı. Merkezdeki 3. OSB’miz ve Besin İhtisas OSB’miz bittiği vakit OSB’lerimizdeki istihdam 15 binlere çıkacak diye düşünüyorum. Erbaa’da bir de Çiçekçilik İhtisas OSB kuruluyor. Ovalarımız hayat kaynağımız onları korumalıyız. Bu yüzden OSB’lerimizde arıtma tesisleri çok değerli.
KARADENİZ’E İHRACAT İÇİN ÜNYE-NİKSAR YOLUNU İSTİYORUZ
Tokat’ın geleceği açısından en kıymetli projelerden biri Ünye- Niksar yolu. Ne var ki, herkes kıyıya konforlu ve keyifli bir seyahat yapmak için bu yolu istediğimizi zannediyor. Hiç alakası yok. Ovalarımızda üretmiş olduğumuz eserleri, sebze-meyvemizi bozulmadan limana ulaştırmak istiyoruz. TIR’lar bir sağa bir sola yatıyor. Domatesimizin, şeftalimizin raf ömrü 15-20 günden 3-4 güne düşüyor. Karadeniz ülkelerine ihracat yapmak için bu yolu istiyoruz.
EFES’İN 6 KAT BÜYÜĞÜ SEBASTAPOLIS BURADA
Tokat TSO Sanayi Odası Lideri Ali Çelik ile Tokat TB Lideri Lütfi Bora, İdare Konseyi Liderimiz Hakan Güldağ, Genel Koordinatörümüz Vahap Munyar, Yazı İşleri Müdürümüz Handan Sema Ceylan’ın sorularını yanıtladı. Liderler; “İstanbul’dan sonra kayıtlı tarihi eser varlığı Anadolu’da en fazla olan kent biziz. Tokat’ın 6000 yıllık bir tarihi var. Komana, Sebastapolis üzere çok eski, güçlü medeniyetlere konut sahipliği yapmış Sebastapolis’in Efes’ten 6 kat büyük olduğu söyleniyor. Lakin hafriyat çalışmaları şimdi yüzde 1. 1072’de Anadolu’daki birinci Türk beyliği Danişment burada kuruldu. Anadolu’nun birinci mescidi burada. Hanlar, hamamlar var. Kazıklı Voyvoda Tokat Kalesi’nde uzun mühlet hapsedilmiş. Ballıca Mağaramız UNESCO mirasında. Yurtdışından da ilgi görüyoruz” dediler.
Susuzluk çok önemli, sulamayı jandarma ile yapıyoruz
Lütfi BORA TOKAT TİCARET BORSASI BAŞKANI
Tokat’ımızda ziraî üretime yer hazırlaması açısından yeterli bir kış geçirdik. Lakin geçtiğimiz yıldan kalan kuraklık düşünceleri ve baraj göletlerimizdeki rezerv eksikliği devam ediyor. Geçtiğimiz yıllarda Vilayetimizin en büyük ovası olan Kazova’da zerzevat, meyve bakliyat üzere değişik eser çeşidi vardı. Bu sene oradaki ekimin yüzde 90’ı mısıra kaydı. Bu da sulama muhtaçlığı doğurdu. Barajlarımızın, kanalları, altyapılar yetersiz kaldı. Hatta sulama, jandarma denetiminde yapılır oldu. Türkiye’nin su kaynaklarının yaklaşık yüzde 75’i tarımda kullanılıyor. Bunun da yüzde 80’i yabanî sulama. Kapalı sisteme hemen önemli yatırımlar yapılması gerek. Su zengini değiliz. Arazi toplulaştırması noktasında istenilen noktada değiliz. Tokat’ta tarım ve tarım endüstrinin tartısı malumunuz.
KÖYLERDEKİ NÜFUS YAŞLANDI
Tokat’ta arpa buğdayda ekim dekar olarak küçüldü. Bunun sosyoekonomik sebepleri var. Köylerden göç devam ediyor, terk etmeyenlerin de yaşı üretici olmak için yaşlı. Elbette bu Tokat’ın değil tüm Türkiye’nin genel sorunu. Tarım alanlarının imara açılması da bizi etkiliyor. Bunlar tarıma önemli ziyan veriyor. Bir de sulamanın ehemmiyetini unutmamalıyız. Artık sulama birliklerimiz su güvenliği için jandarma ile çalışıyor. Dekar olarak artırdığımız rastgele bir eserimiz yok. Tarım topraklarının imara açılması belediye mücavir alanlarının genişlemesi Tokat’ta birçok ile kıyasla daha azdır. İmara açılan tarım yerleri tarıma önemli ziyanlar veriyor. Önemli su derdimiz var. Almus Barajımız en büyük gücümüz. Ziraî sulamada derhal kapalı sisteme geçilmeli, barajdan kot farkı ile tazyik sağlanmalı. Turhal ilçemize kadar borularla ulaşmalıyız. Bu havalarda boruyla su götürmezsek, buharlaşma ile suyun yüzde 30’unu, kanaldaki çatlaklarla yüzde 40’ını kaybediyoruz. Seneye sulama konusunda daha büyük dert yaşayabiliriz. Bu kışı kurak geçirirsek, 2023 yılında ovamızda mısır ekimi yasaklanır. Unutmayalım ki Amasya Suluova’da mısır ekimi yasaklandı. Ülkemizde paramız kıt, suyumuz da kıt. Münasebetiyle suyu verimli kullanmamız gerekiyor. Baraj göllerinde balık üreticiliği yapanlar, öteki kentlerin barajlarına taşınıyor. Barajdaki su düzeyi düştükçe, oksijen düzeyi de düşüyor. Bu da balıkçılığa ziyan veriyor.