Dünya üzerindeki pek çok insan topluluğunun binlerce yıl boyunca garip ‘gelenekleri’ oldu. Ölüleri mumyalamak, ilahlara insan kurban edip kanlarını toprağa akıtmak gibi… Bu cinsten epeyce enteresan ve kan donduran bir gelenek de bir Amazon kabilesi olan Jivaroların ‘kafatası küçültme’ geleneği.
Jivarolar, Amazon ormanlarında yaşayan yerli bir halk. Onları öteki yüzlerce yerli kabileden ayıran özellikleri ise kafatası küçültme gelenekleri. Bu ürkütücü gelenekleri sebebiyle çoklukla vahşi ve cani üzere kelimelerle anılsalar da, Jivarolar da rastgele bir inanç ya da niyet sebebiyle rastgele bir canlıyı öldüren ya da savaşan bir toplum kadar ‘vahşiler’, fazlası değil…
Peki kim bu Jivarolar?
Jivarolar Peru ile Ekvador ortasında Marañón ırmağı bölgesinde yaşıyorlar. Klâsik ömür usulleri ilkel silahlarla avlanma ve ‘bahçecilik’ diyebileceğimiz, yeniden ilkel boyutta bir tarımdan oluşuyor.
Amazon ormanlarında kendi hallerinde yaşamaya çalışan bu kabilenin inançlarına nazaran her canlı ve cansız varlık, gözle görülmeyen özel ruhlara sahip. Yalnız bu ruhlar doğuştan itibaren var olmuyor; klâsik birtakım yollarla sonradan ediniliyor.
Ayrıca bir kişi 4-5 yıl boyunca tıpkı ruhla devam ederse, ruhun geceleri sahibi uykudayken ormanda dolaşmaya çıkıp sahibini bırakması üzere bir durum yaşandığına inanılıyor. Ruh ormanda gezerken diğer bir Jivaro’nun onu bulup sahiplenebileceği düşünülüyor. Bu yüzden de Jivarolar birkaç yılda bir yeni bir ruh ediniyor.
Jivarolar insanların başlarını neden kesip küçülterek bir kolye üzere yanlarında taşıyorlar?
Jivaroların bahsi geçen ruhları ‘geleneksel’ birtakım prosedürlerle edindiklerini söylemiştik. İşte bu klâsik yol ne yazık ki ‘öldürmek’. Öldürdüklerinde kazandıkları ruh, inançlarına nazaran onlara güç getirir.
Sonrasında da birkaç yılda bir, ruhsuz kalmamak ve güçlerini tazelemek için tekrar öldürüyorlar… Bu toplumsal gelenek, daima öldürme üzerine şurası ve bunun son derece olağan karşılandığı bir sisteme dönüşüyor ve bu türlü devam ediyor.
Aslında bir güç göstergesi ya da kaynağı olarak öldürmek ve bunu sergilemek yalnızca Jivarolara ilişkin bir gelenek değil. Hatta tersine, neredeyse her toplumun geçmişinde benzeri uygulamalar var diyebiliriz.
Jivaroları özel kılan ise öldürdükleri insanların kafataslarına yaptıkları ‘küçültme’ süreci. Gelin bu sürecin ayrıntılarına da göz atalım
Jivarolar öldürdükleri bireylerin başlarını kesiyorlar. Kestikten sonra kafataslarının içini boşaltıp kemikleri ayırarak sıcak kum ve taş doldurup kaynatıyorlar. Böylelikle küçültme süreci başlıyor. Sonrasında kaynatılıp küçültülen kafatasları Jivaroların yaşadıkları bölgeye özel bitkilerden elde edilen bir karışıma bulanıyor. Akabinde da ağızları, vakit zaman da gözleri dikilerek kurutuluyor.
Jivarolar bu kafataslarını güçlerinin göstergesi olarak yanlarında taşıyorlar. Ayrıyeten öldürdükçe ‘kazandıkları’ ruhların kendilerini hastalıklardan ve mevtten koruduğuna da inanıyorlar. Erkek Jivarolar, genelde ergenliğe girişlerinden itibaren öldürmeye ve ruh kazanmaya başlıyorlar.
Türkiye’de Jivarolar tarafından ‘küçültülmüş’ kafataslarının ne işi var?
Geçtiğimiz yılın sonunda Türkiye sonlarında dört tane kafatası ele geçirildi. Jivarolara has, dünyada öteki eşi bulunmayan ‘küçültmeye’ maruz kalmış bu kafataslarının Türkiye’de ne işi var?
Hemen cevaplayalım. Jivaroların bu günümüzde ‘vahşi’ ‘canice’ olarak anılan tekniği, ne yazık ki onbinlerce dolar karşılığında alınan ve satılan bir ticaret eserine dönüşmüş durumda. Türkiye’de ele geçirilen ve en az 500 yıllık olduğu düşünülen kafatasları, Aliağa’da düzenlenen bir operasyonla ‘tarihi eser kaçakçılarına’ düzenlenen baskında ele geçirildi.
Dünyanın pek çok bölgesinde, bu ilkel geleneğin ‘eserleri’ hala daha ‘koleksiyonerlerin’ bilinmeyen odalarına girmek için pazarlanırken, bir yandan da günümüzde onbinlerce dolara satılmak için ‘üretilen’ küçültülmüş kafatasları olduğu, bunların da Amazonlarda yaşanan ‘faili meçhul cinayetlerle’ temaslı olduğu argüman ediliyor. Lakin bu savları doğrulayacak rastgele bir bilgi bulunmuyor.
Coşkun Aral, yıllar evvel Jivaro kabilesine yaptığı ürkütücü seyahati bir görüntüsünde anlatmıştı;
