Hayvanların acı ve ızdırap çekip kalıcı hasarlar almalarına sebep olan bu deneyler, kimi vakit tıbbın ilerlemesi için gerekli görülse de ekseriyetle insanlık dışı olarak nitelendiriliyor. Başı fare ve sıçanlar çekse de kediler, köpekler, hamsterlar, domuzlar, tavşanlar ve koyunların yanında birçok hayvan, her gün bir deney uğruna çektiği acıların yanında vefata terk ediliyor.
Geçmişten günümüze etik tartışmaların daima olarak devam ettiği bu hayvan deneyleri, akla gelmeyen ortam ve şartlarda sıra dışı biçimlerde yapılıyor ve her yeni gün bizi şaşırtmaya devam ediyor.
Köpeklerin kalp, böbrek ve akciğerleri, deneysel hususların insan organlarının fonksiyonunu nasıl etkileyebileceğini incelemek maksadıyla kullanılırken; fareler, çeşitli kimyasalların insanlarda kansere neden olup olmayacağını tespit etmek emeliyle denek olarak kullanılıyor.
Maymunlar çoklukla aşırı gerilimin insan davranışlarını nasıl etkileyebileceğini incelemek için kullanılıyor ve kediler, omurilikleri hasar görmüş ve hudut aktivitesinin insan uzuv hareketlerini nasıl etkileyebileceğini tespit edebilmek maksadıyla çeşitli kimyasallara maruz bırakılıyor.
Bunun yanında domuzlar, insanların kalp pili ve diş implantlarına nasıl reaksiyon vereceği konusunda denekleştirilirken; hamile tavşanlar, anne ve bebeklerin çeşitli bakteri ve virüslere maruz kalmaları halinde nasıl etkileneceklerini tespit etmek gayesiyle çeşitli kimyasallara zorlanıyor.
Deneyler günlerce, aylarca hatta yıllarca sürdürülebilir ve hayvanlar için ekseriyetle dayanılmaz acılara sebebiyet verir.
Kusma, ishal, iştah ve kilo kaybı, kızarıklık, kanama ve teneffüs ezası hayvan deneylerinin yaygın yan etkileridir ve bu canlıları felce, kalp yetmezliğine, kansere ve ölüme kadar götürebilir. Bu deneyler sırasında bazen hayvanlara, üzerindeki olumsuz tesirlerin önüne geçebilmek maksadıyla ağrı kesici üzere çeşitli ilaçlar verilebilirken, bazen ilaç desteği tercih edilmez.
Test edilmek üzere kullanılan birtakım hayvanlar bu maksat için yetiştirilirken, vakit zaman barınaklardan ve yırtıcı tabiattan alınabilir. Tabiatından alınan hayvanlar ekseriyetle kafeslerde ve kutularda yaşamaya zorlanırken, bu ortamlarda hareket özgürlüğü yoktur ve bu alanların birçoğu kapalıdır.
Düzenli aralıklarla çok sayıda hayvan deneyine şahit olsak da, yakın vakitte şahit olduğumuz “boynuzlu fare”, bu uygulamaların en dikkati çeken örneklerinden.
Boynuzlu fareler üretmek için geyiklerden elde ettikleri hücreleri farelere nakleden bilim insanları, bu deney ile çağdaş tıbbı geliştirmeyi, kemik yaralanmalarını güzelleştirmeyi ve kaybedilen uzuvları tekrar büyütmeyi hedeflediler.
Amacına ulaşan araştırmacılar öncelikle boynuz dokusunun hücresel yapısını inceledi ve çeşitli testlerden sonra bu hücreleri farelerin başına yerleştirdi. Fareler ise bu süreçten 45 gün sonra küçük boynuzlar geliştirmeye başladı.
Fareler üzerinde gerçekleştirilen bir öbür çarpıcı deney, farenin sırt bölgesinde bir “insan kulağı” üretimiydi.
Doğuştan kulağı olmayan ya da rastgele bir kaza sonucu kulağını kaybetmiş insanlara umut olması hedeflenerek yapılan bu deneyde, insan kaburgasındaki kıkırdaktan üretilen kulak, yaklaşık 2 ayda 5 cm uzunluğa ulaştı.
İnsan bedeninden alınan küçük bir örnek, farenin vücudunda kulak üretmeyi mümkün kılmış ve bilim insanları bu yolla burun ve kulak oluşturulabilineceğini söz etmişti.
Bir makak maymununun ise deney uğruna göz kapakları dikilmiş ve doğduğu an annesinden alınmıştı.
Göz kapaklarının aldığı hasarın yanı sıra kafatasına elektronik sonar takılan maymun, 3 yıl boyunca duygusal mahrumluk deneyine sokulmuştu. Tutulduğu kafeste tek başına olan yavru, anne fonksiyonunun yerine getirilmesi için 2 düzmece göğüs ucuyla bir havlu kaplı aygıta sarılmış halde tutuldu.
Bu deneyle yavrunun davranışsal ve sinirsel gelişiminin takibi hedeflenmişti. Deneyin sonunda maymun öldürülerek beynindeki işitsel, görsel ve motor maharet alanları incelenecekti. Bu deneyden kurtulmayı başaran maymun, dişi bir makak maymununun yanına gönderilmiş ve güzelleşerek 20 yıl hayatta kalmayı başarabilmişti.
Bir öteki deneyde bu sefer maymunlardan, kendilerine takılmış bir robotik kolu zihinleriyle denetim etmeleri istendi.
Felçli insanların gelişmiş protezleri zihinleriyle çalıştırmalarını hedefleyen ve bir bakıma beyin-makine arayüzleri oluşturmak maksadıyla yapılan bu deneyde, maymuna motor korteksinin el ve kol bölgelerine birer tane iki beyin implantı nakledildi.
Bu implantlar, motor nöronların harekete geçmesine sebep oldu ve sonuç olarak maymun; düğmelere basmak, düğmeleri çevirmek ve yiyeceklere ulaşmak için kolunu sırf kanılarıyla yönlendirebildi.
1930’lardan 1950’li yıllara kadar çeşitli organ nakilleri yaptığı bilinen Dr. Demikhov, bu uygulamalarına köpekleri de dahil etmiş ve “çift başlı köpek” deneyini gerçekleştirmişti.
Bir köpeğin başını bedeninden ayırarak diğer bir köpeğe nakletmeyi hedefleyen Demikhov, birinci olarak yavru bir köpeğin başını ve ön ayaklarını bedeninden almıştı. Birinci etapta nakledilen köpek, yavru olduğundan yetişkin köpeğin kalbi, kâfi kanı pompalayabilmişti.
Bir bedende iki baş ayrı başka beslenebildi ve birbirlerine temas edebildi. Lakin her iki köpeğe de uygulanan bu deneyden 1 ay sonra yetişkin köpek ölmüş ve bu uygulama başarısızlıkla sonuçlanmıştı.
Soyu yaklaşık 65 milyon yıl evvel tükenen dinozorların eski kemikleri ve fosilleri üzerinde çalışmalar yaparak yeni şeyler keşfetmeyi hedefleyen bir küme araştırmacı, “dinozor üzere yürüyen bir tavuk” oluşturmaya çalıştı.
Tavuklar tıpkı tüm kuşlar üzere, terapod olarak bilinen bir küme dinozordan türer ve bu sebeple bilim insanları, bir tavuğa yapay bir kuyruk ekleyerek ağırlık merkezini değiştirebileceklerinin yanında bir dinozor üzere yürümesini sağlayabileceklerini düşündüler. Araştırmacılar tarafından hazırlanan kısa görüntüde, tavuğun tıpkı bir dinozor üzere yürüdüğünü görmek mümkün.
Tıbbı ilerletmek için yapılan hayvan deneylerinin yanı sıra kozmetik ve ferdî bakım eserlerini geliştirmek amacıyla yapılan uygulamaların sayısı da yadsınamayacak derecede fazla. Bu noktada geçtiğimiz yıl yayınlanan “tavşan Ralph” görüntüsü, bir hayvanın bu deneyler uğruna çektiği acıların en yeterli dışa vurumlarından.
Tüketim alışkanlıkları, bu noktada büyük değer kazanıyor.
Hayvanlar üzerinde deney yapan markaların eserlerini tüketmeye devam ettiğimiz sürece, farkında olmasak da bu işkenceyi devam ettiriyoruz. Tüketim alışkanlıklarımızı hayvan deneyleri yapmayan markalarla değiştirip, sürdürdüğümüzde, deney yapan markalara talep azalacağı için onlar da deneysiz markalar ortasına girmek ismine çeşitli girişimlerde bulunabilir.
Herhangi bir markaya ilişkin olan eserin hayvan deneyleri yapıp yapmadığını anlamak için de bu eserlerin önünde yahut ardındaki “cruelt-free/ vegan” amblemlerine bakabilir; arama motorlarına “… marka vegan mı?” sorunu yöneltebilir, “Deneysiz” app’ini indirerek bu bahiste sorgulama yapılabilir.
Hayvanlar, insan rahatsızlıklarına yönelik tahliller bulmak ve eserleri test etmek için denekleştiriliyorsa da bu deneyler insan bedeninin ve insan hastalıklarının ilaçlara, kimyasallara yahut tedavilere ne formda reaksiyon verdiğini tam manasıyla ölçmüyor.
Çünkü hayvanlar, birden fazla manada insanlardan çok farklılar ve hayvanlar üzerinde yapılan hiçbir deney %100 oranında beklenen gayeye ulaşmıyor. Bunun yanında günlük hayatımızda kullandığımız eserlerin test edilmesi hedefiyle kullanılan hayvanların yerini farklı alternatifler alabilir ve bu canlıların görecekleri ziyanlar en aza indirgenebilir.
