Günümüzden yaklaşır 950 yıl evvel yazılan Türkçenin birinci büyük sözlüğü ve ansiklopedisi olan ve Türk tarihinin imzalı pusulalarının öncüsü olarak kabul edilen Dîvânu Lugâti’t Türk ün özel bir eser olmasından dolayı özel bir öyküye sahip olması da kaçınılmazdı
Bugün sizlerle birlikte bu çok değerli ve özel eserin muhtemelen daha evvel hiç duymadığınız kıssasına göz atacağız
DLT nin maksadı pek açık ve netti izmir escort Türkçe bilmeyen Araplara hakikaten Türkçeyi öğretebilmek
Dîvânu Lugâti’t Türk DLT ya da öteki ismiyle Haza Kitabu Dîvânu Lugâti’t Türk Mahmûd bin Hüseyîn bin Muhammed el Kâşgarî yani kısaca Kaşgarlı Mahmud tarafından Araplara Türkçe öğretebilmek emeliyle 1074 yılında Abbasi Halifesi Muktedî Biemrillah’ın oğlu Ebü’l Kasım Abdullah a sunuldu
DLT nin içeriğinde 9 bine yakın Türkçe kelime nin Arapça karşılığı bulunmaktadır Pek çok söz detaylı bir formda atasözleri ve şiirler ile bir arada açıklanmıştır
Kaşgarlı Mahmud günümüzde de karışık bir coğrafya olan Sincan da dünyaya geldi
DLT nin muharriri Kaşgarlı Mahmud günümüzde Çin Halk Cumhuriyeti ne bağlı Sincan Uygur Özerk Bölgesi ‘nin batısındaki Kaşgar kentinde dünyaya geldi Bundan dolayı kendisine Kaşgarlı Mahmud denmektedir
Kaşgarlı Mahmud periyodun bilim istikametinden en gelişmiş kentlerinden biri izmir escort bayan olan Kaşgar da doğmasının yanında tıpkı vakitte hanedan soyundan geldiği için kendisine kısaca Emir manasına gelen Hamirler de denmektedir
DLT 800 yıllık kayıp bir sürecin akabinde neredeyse parasız diyebileceğimiz bir fiyata sahaftan satın alındı
Türk tarihi için inanılmaz derecede büyük bir değere sahip olan DLT 1100 yıllarında kaybolmuştu Bir gün tesadüfen 1914 yılında Ali Buyruğu Efendi tarafından sahafları gezerken bulundu ve 30 lira karşılığında satın alındı Uzun uğraşlar ve emekler sonucunda de günümüz Türkçesine çevrildi ve çoğaltıldı DLT nin Türk Lisan Kurumu tarafından yayınlanan ayrıntılı kıssasına buradan ulaşabilirsiniz
DLT yi çevirmek bir yana dursun neredeyse DLT yi lisanına alan herkes öldürüldü
Türkler ve Türk kültürü için çok büyük bir değere sahip olan bu eser öteki Türk devletlerinde de okunabilmeli ve escort izmir Türk kültürü kuşaktan nesile aktarılmalıydı Bunun için yeni çevirilere ve basımlara gereksinim vardı
Çeviri konusundaki birinci adım 1937 yılında Azerbaycan dan geldi Halid Said Hocayev liderliğindeki bir takım başarılı bir biçimde DLT nin çevirisini tamamlasa da bu muvaffakiyet kimi kesitleri rahatsız eder ve çeviri basılamadan imha edilir Elbette Hocayev ve takımındaki bireyler de mevt ile cezalandırılır
Hocayev ve grubu çeviri uğruna ölen birinci bireyler olsa da son bireyler olmadı
Hocayev ve takımının başarılı çeviri çalışması ve kuşkulu vefatı diğer Türk toplumlarına da cüret vermiş olacak ki gerisi gerisine çeviri atakları geldi Hocayev in akabinde Uygur kökenli şairler Kutluk Şevki ve Muhammed Ali de DLT nin çevirisine başladı Her iki isim de çeviriyi tamamlayamadan hayatını kaybetti
Doğu Türkistan Cumhuriyeti nin birinci icraatlerinden biri de alsancak escort öz kültürüne sahip çıkmak olmuştu
- Kitabın sergilenmesi ve Kaşgarlı Mahmud tarafından çizilmiş bir harita
1944 yılında kurulan Doğu Şarkî Türkistan Devleti nin birinci değerli icraatlerinden biri de elbet ki Türk kültürünün temelini oluşturan DLT ye sahip çıkmak ve çeviri yaparak yayımlamak olmuştu
Devlet tarafından İsmail Damollam çeviri için görevlendirilse de tezlere nazaran Rusya ve Çin anlaşarak hem Türkistan ı hem de Damollam ı bu adımdan dolayı cezalandırdı Türkistan Cumhuriyeti bu ataktan sonra yıkılırken Damollam ise hayatını kaybetti
Kaşgar Valisi bölgenin bütçesiyle projeyi tamamlamak istese de bu projenin bedelini canı ile ödedi
1952 yılında devrin Kaşgar Valisi Seyfulla Seyfullin valilik bütçesinden de imkan yaratarak ünlü tarihçi Ahmed Ziyaî ye DLT nin çevirisi konusunda misyon verir 1954 yılında muvaffakiyetle tamamlanan çeviri basılmak balçova escort üzere Pekin e yollanır ancak varsayım edeceğiniz üzere burada işler istenildiği üzere gitmez
Vali Seyfullin karşı devrimcilik ve milliyetçilik kabahati ile yargılanır ve 20 yıl mahpus cezası alır Yargılamada alınan karar ile tamamlanan çeviri büsbütün imha edilir Seyfullin 20 yıllık mahpus cezasının birinci yıllarında gördüğü azap sebebiyle hayatını kaybeder
Yine yeni yine çeviriler imha edildi sorumlular canlarıyla bedel ödemeye devam ediyor
1955 yılında Muhammed Ehmed Peyzi kardeşler 1963 yılında ise Uygur Sayrami ve grubunun tamamladığı ve basıma hazır olan çeviriler imha edildi Elbette yaşadıkları son başka sonlardan da farklı değildi
Türki Cumhuriyetler için memnun son 1984 yılında geldi SSCB nin dağılmasıyla nüshalar da arttı
1937 yılında başlayan Türki Cumhuriyetlerde Türk kültürüne sahip çıkma aşkı 1984 yılında İbrahim Muti nin kurduğu 12 bornova escort kişilik takımın başarılı çevirisi ve 10 bin nüshalık baskısıyla meyve verdi
DLT SSCB nin dağılmasıyla bir arada 1992 yılının başında pek çok Türki Cumhuriyette Mehmut Kaşkari Türki Tiller Divanı ismiyle basıldı ve okutuldu
DLT den de eski bir eser var lakin yalnızca ismi biliniyor şimdi gören olmadı
Kaşgarlı Mahmud un DLT si 800 yıl sonra ortaya çıksa da DLT nin çeşitli yerlerinde dipnot olarak Kitâbu Cevâhirü’n Nahv fi Lugâti’t Türk Türk Lisanları Kelam Dizimi Cevheri Kitabı isimli bir yapıta atıflar yapılmıştır Buradan hareketle Kaşgarlı Mahmud un DLT den evvel Türkçe lisan bilgisi kitabı yazdığı anlaşılmaktadır ancak kitap şimdi bulunamamıştır
2008 yılında UNESCO tarafından Kaşgarlı Mahmud Yılı ilan edilmişti Yeniden tıpkı yıl UNESCO ve Avrasya Muharrirler Birliği tarafından bu yapıtın bulunabilmesi için hummalı bir çalışma başlatılsa da rastgele bir sonuca varılamadı
DLT nin 800 yıl ortadan sonra bir sahafçıda ortaya çıkmasını da örnek göstererek söz etmemiz gerekir ki tarih boyunca aranan pek çok kitap tesadüfen sahaflarda bulunmuştur Şayet imha edilmemişse er ya da geç bu eser de ortaya çıkacaktır diye ümit ediyoruz
Peki ya sizler DLT’nin kıssası hakkında neler düşünüyorsunuz
Kaynaklar 1 2 3 4 5 6 7 8 9
