Barış ERKAYA BORSA ANALİZ
Sermaye piyasalarının hedefi aslında aşikâr İsmi üstünde sermaye piyasaları Şirketlerin kredi Escort Soğanlık piyasasına alternatif olarak paylarını teminat olarak koyup yeni ortaklar bularak çok daha ucuz maliyetlerle sermaye aradığı piyasalar Sermayeyi kredi olarak koymanın yüksek faiz maliyetine alternatif olarak paylarının en azından bir Soğanlık Escort Bayan kısmını satışa çıkarıp yeni ortaklara bir vaatte bulunarak sermaye aradığı bir fonlama sistemi
Ne diyor payları satılan şirketin ana hissedarı yani işvereni
Gel benim şirketime ortak ol Koyacağın parayla şirkette Soğanlık Escort hissen olsun Koyduğun sermaye ile şirketi büyütelim Şirket büyürken şirketin bedeli de büyüsün Elindeki payların fiyatı kıymetlensin Hem de sana ileride elde edeceğimiz kârdan hissen oranında hisse temettü verelim Daha sonra şayet payların seni tatmin edecek seviyede arttığına inanıyorsan Borsa İstanbul da satabilirsin Ben pay geri alım programlarıyla da ileride geri alabilirim Her yıl aldığın temettüler de ekstra gelirin olur Ya da satmazsın daha da fazla pay alırsın Temettü hissenin da toplam birikimin de artar Çocuklarına bırakırsın Bu ortada benim şirketimin de kurumsallaşma ve tabana yayılma seyahatinde çok kıymetli bir adım atılmış olur
Apple ve Steve Jobs örneği
Eğer senaryo halka arz edilirken birinci izahnamede vaat edilen halde gerçekleşirse her şey çok da meselesiz olabiliyor Şirket büyüyor yatırımcı şayet her şey yolunda giderse parasını faize dövize yahut öbür bir yatırım aracına koyduğunda kazanacağından daha fazlasını kazanabiliyor
Fakat bu telaffuzla yola çıkılsa da bazen de yol hayal kırıklıklarıyla dolu olabiliyor Ya işveren vaatlerini yerine getirmezse Sonuçta bir zorunluluktan değil bir vaatten bahsediyoruz Ya işveren şirketi düzgün yönetmezse ve şirket topladığı sermayeye oranla planlandığı üzere büyüyemezse Ya kar elde etse de o karı dağıtmaktan imtina ederse
Özellikle batı borsalarına kote olan dünyanın en büyük şirketlerinde birçok ferdi yatırımcının aldığı paylar karşılığında idarenin zaafları yahut kusurları konusunda kelam söyleme hakkı olabiliyor Örneğin bugün bir startup ın bir melek yatırımcı bulduğunu ve akabinde öteki seri yatırım çeşitlerine çıkıp A B C ve öbür tipten pay senetleri çıkarıp sattığını varsayalım Bu işin sonu örneğin D yahut E cinsine kadar geldiğinde birinci girişimcinin bu çeşitlerden hiçbirine katılmadığını varsayarsak yüzde 10 luk bir payla baş başa kaldığı bir duruma kadar varabiliyor Bu şirketlerin en sonunda borsalarda listelenme başvurusu yaptığında birinci girişimcinin hissesinin minimuma kadar indiği görülebiliyor Hatta birinci girişimciye Bu şirketi kurup bugüne kadar getirdiğin için teşekkür ederiz Lakin biz şirketi daha âlâ yöneteceğini düşündüğümüz bir profesyonele emanet etmek istiyoruz Payların nedeniyle koltuğun burada baki Lakin artık tek karar verici sen değilsin diyerek kapıyı da gösterebiliyor Steve Jobs ın kendi kurduğu Apple da bunu yaşadığını hepimiz biliyoruz Pekala sonuç ne oldu 4 5 yıl sonra Jobs kurtarıcı olarak Apple a CEO olarak geri döndü ve bugün iPhone iPad Macintosh üzere efsanelerin yükselişini vefatına kadar sağlayan isim oldu Ortada geçen yıllar ise kayıp ve hatta Apple üzere bir efsanenin neredeyse havlu atmaya yaklaştığı yıllar olarak kabul ediliyor
Yani işverenlerin da hesap verebilir olmasının halka açık seviyedeki bir şirkette kurumsallığın ve şeffaflığın bir gereği olabileceği üzerinden bu bahis daha uzun müddet tartışma götürür üzere görünüyor Zira hissedarlar ve işverenlerin odağının farklı farklı olması kaçınılmaz bir gerçek İşverenin odağının sermaye biriktirip büyümek olması da küçük yatırımcının beklentisiyle örtüşmeyebiliyor
Türkiye de durum ne
Peki Türkiye de durum ne Borsa İstanbul da süreç gören şirketlerde imtiyazlı pay durumları nasıl Teorik olarak Jobs ın yaşadığını yaşama olasılıkları var mı Yani şirketin azınlık hissedarları teorik olarak şirketi ele geçirip tüm kararlara hakim olabilir mi Ya da hangi şirketlerde bu risk var
Teorik olarak tabirinin sebebi Borsa İstanbul da süreç gören şirketlerden kimilerinin çok yüksek sermaye yapısı ve piyasa kıymeti nedeniyle imtiyazlı pay bulundurmasa bile azınlık hissedarlar tarafından örgütlenmeyle bile ele geçirilmelerinin çok çok güç olması Lakin öteki kimi şirketlerde bunun yaşanması hiç de imkansız değil
Biz de Borsa İstanbul da süreç gören 428 şirketin temel kontratlarını tek tek inceledik ve bu şirketlerin hangilerinde işverenlerin elinde imtiyaza sahip paylar bulunduğu hangilerinde hiçbir imtiyazlı pay bulunmadığını belirledik
Patronların idaresi garantiye aldığı şirketler
Buna nazaran halka açık 428 şirketin yüzde 58 inde ana hissedarların elinde az yahut çok imtiyaza sahip paylar bulunuyor Yüzde 42 sinde ise hiçbiri imtiyaz bulunmuyor Bu payların kimileri idare heyetine üye seçme kimileri genel heyette başka paylara nazaran misliyle oy kullanma kimilerine kritik kararları veto etme kimilerinde ise tüm bunların hepsini gerçekleştirebilme imtiyazına sahip Örneğin birtakım şirketlerde şirketin tüm halka açık paylarını ele geçirip genel konseye katılsanız bile temel mukavele gereği idare heyetine bir üye bile aday gösterme hakkı yok Birtakım şirketlerde ise imtiyazlı paylar sayesinde azınlık hissedarların elindeki her bir payın 100 katına varan oy kullanma gücü nedeniyle esasen aksi tekliflerin kabul edilme ihtimali bulunmuyor
Borsa İstanbul da süreç gören en yüksek süreç hacmine sahip 40 şirketteki imtiyaz durumunu tablomuzda ana çizgileriyle özetledik Elbette imtiyazlı paylar burada yazanlar dışında da imtiyazlara sahip olabiliyor Ancak biz bahse imtiyazlı payların idare heyeti dağılımını belirleme ve genel heyetlerdeki oy güçleri üzerine toparladık İşverenlerin imtiyazlı hisselere sahip olduğu 251 şirket ve hiçbir imtiyazlı payın bulunmadığı 177 şirketin tümüne ait tabloya ise dunya com daki ilgili haberimizden ulaşabilirsiniz
Borsa İstanbul’da imtiyazlı hisse bulunan şirketler ve bu imtiyazların kapsamı Tablo için tıklayın
Neden kimi şirketlerde imtiyaz yok
Peki işverenler bu risk varsa neden tüm şirketlerde temel kontratlarını değiştirip imtiyazlı paylar yaratarak idarelerini garanti altına almıyorlar
Burada kritik nokta sermayeye gereksinim duyulduğunda gidilen tek yatırımcı tipinin yerli yahut yabancı ferdî yatırımcı olmaması Şirketler bazen stratejik nedenlerle azınlık paylarını yabancı kurumsal yatırımcılara da satabiliyor Bunda bazen girilmek istenen bir pazara o stratejik ortakla girilmesinin daha mantıklı olması memleketler arası kredibilite için bazen hissedarlar ortasında yabancı kurumsal yatırımcıların varlığının kıymetli olması bazen öbür şirketlerdeki yabancı iştirakler için şirketi konsolide eden ana şirketlerde hisse verme zaruriliği ve her biri duruma nazaran değişebilecek onlarca sebep saymak mümkün Ayrıyeten örneğin ABD deki bir emeklilik fonu yatırımcısının tahminen de 30 40 yıl boyunca elinde tutacağı şirket paylarına yatırım yapması da bir öteki sebep olarak sayılabilir Bu türlü bir durumda da yabancı kurumsal yatırımcıların birden fazla gerektiğinde payına sahip oldukları şirketin genel şurasına göndereceği temsilcisi aracılığıyla idareye ihtarlarda bulunmak isteyebilir Bu da lakin sermayeyi temsil eden paylarda imtiyaz olmaması ile mümkün Aslında imtiyazlı paya sahip olmayan şirketlerin birçoğunun yabancı portföylerine sık sık girip çıkan şirketler olduğu dikkat çekiyor
Hisselere hiçbir imtiyaz tanımayan şirketler Tablo için tıklayın
Patronların idaresi garanti altına alma yöntemleri
Birtakım şirketlerde imtiyazlı paylarla idare heyetinin çoğunluğunu toplam üye sayısının yarısının bir fazlası aday gösterme çoğunlukla da aday gösterilen genel şura tarafından seçilmek zorunda hakkına sahip oluyor
Öbür kimi şirketlerde idare konseyi seçiminde hiçbir imtiyaz olmasa da örneğin genel şurada imtiyazlı paylar azınlık paylarının 3 5 10 hatta 100 katına kadar oy hakkına sahip olması yoluyla idare konseyi seçiminde kaçınılmaz olarak imtiyazlı hissedarın adayları seçiliyor
En garantici işverenler ise hem idare konseyinin tamamına yakınını seçme imtiyazına sahipken öbür yandan genel şurada da kimsenin itiraz edemeyeceği kadar oy imtiyazına sahip olabiliyor
Yabancı ortağı olan şirketler birden fazla imtiyazlı pay yaratarak bazen bu imtiyazlı payların bir kısmına idare konseyi seçme başkasına ise genel konseyde fazladan oy hakkı tanıyabiliyor
İşverenlerin kimileri idare heyetinde örneğin 5 sandalyeden yalnızca 2 sini alma imtiyazı varsa da kritik kararlarda bu 2 koltuğa veto hakkı verebiliyor
Emsal biçimde idare heyeti üyelerine üye seçmede hiçbir imtiyaza sahip olmayan kimi işverenler genel şurada paylarına azınlık payların 5 10 misli oy hakkı yahut veto hakkı vererek şirketin kritik kararlarını denetim altına alabiliyor