İnsanlığın geçmişine bakınca bilimde gerçekleştirdiğimiz ilerleme epeyce muazzam Kozmik ölçekte az önce Belki bir mamut the glory izle falan avlarız diye taş yontan bir cins olarak uzay araçları yapıyor ve cihanı keşfediyor olmamız fevkalade süratli bir gelişme Öte yandan uzay kadar uzak olmasa da onun kadar bilinmez olan the last hour izle diğer şeyler var ve bunlardan biri de beynimiz
Öncelikle beynimizin bir fonksiyonu olduğunu dramatik halde geç öğrendiğimiz hatta O başla âlâ bizim de ortada soyumuz tükenmemiş dediğimiz için bilhassa son the man without a heart izle 150 yılda beynin çalışma formuna baş yoran çok sayıda bilim insanı bulunuyor Bu bilim insanlarından kimileri da çok parlak ve dikkat cazibeli çalışmalara imza attı ya da atıyor Bu çalışmaların the midnight club izle biri de Asya Hastalığı Sorunu
Öncelikle Asya Hastalığı Problemi nedir
Aslında bu problem bir niyet deneyidir Bu sorun iktisat alanında temel teorilerden biri olan rasyonel karar teorisine karşı da kullanılır the midwich cuckoos izle Rasyonel karar teorisine nazaran beşerler tüm alternatifleri bilir ve bu bilgiyle kendileri için optimal seçimi yapar Asya Hastalığı Sorunu ise o işin o kadar da kolay olmadığını gösterir
1984 yılında the offer izle Daniel Kahneman ve Amos Trevsky diyor ki insanların karar verme düzeneğinin hakikaten de rasyonel olup olmadığını test edelim Bunu da ilkokul öğretmenlerimizin en sevdiği sözlerden olan kulağımızı tersten gösterme tekniğiyle the old man izle yapalım Pekala nasıl işliyor bu prosedür Şöyle ki şahıslara olasılıksal olarak beklenen sonucu tıpkı olan sorular soruluyor lakin farklı sözcükler seçiliyor
Önce küçük birer Fahrettin Koca oluyoruz
Deneyimiz gereği küçük the peripheral izle bir adada İl Sıhhat Müdürü görevini üstleniyoruz Her şey hoş giderken özel kaleminiz size berbat bir haberle geliyor Bir salgın hastalık başlamış ve bu hastalığa Asya Hastalığı ismini vermişler
Uzmanlarınızla the recruit izle toplandığınızda size diyorlar ki 600 kişinin ölmesini bekliyoruz Önümüzde salgınla uğraş etmek için iki tane alternatif var Bu alternatiflerin sonuçları ise şöyle
- a Bu program sonucunda 200 kişiyi kesin olarak kurtaracağız
- b Bu program sonucunda ⅓ ihtimalle herkes kurtulacak fakat ⅔ ihtimalle de kimseyi kurtaramayacağız
Beklenen bedel her iki durumda da 200 kişi oluyor Yani aslında olasılıklar ortasında bir fark olduğunu tez etmek mantıklı değil Artık beşerler risk almak istememiş garanti olanı tercih etmiş hem esasen tabipler çok daha farklı formlarda düşünebiliyor üzere şeyler aklınıza geldiyse ona da araştırmacıların bir karşılığı var Bu çalışma aslında tabiplerle yapılmış lakin deney burada kalmamış Siz olsanız hangisini seçerdiniz
Gelelim birebir sorunun öteki soruluş formuna
Aynı senaryo uzmanların karşımıza oturduğu toplantıya kadar tıpkı halde gerçekleşiyor Bu kez uzmanlarımız farklı seçenekler sunuyor Sunulan senaryolar şu biçimde
- c Muhakkak 400 kişi ölecek
- d ⅓ ihtimalle kimse ölmeyecek ⅔ olasılıkla hepsi ölecek
Bu soru ise başka bir tabip kümesine soruluyor Siz olsanız hangisini seçerdiniz
Sonuçlar ise beklenmedik formda şaşırtan oldu
Elimizdeki birinci senaryoda insanların tercihi büyük oranda 72 A seçeneği oldu İkinci senaryoda ise insanların büyük çoğunluğu D seçeneğini 78 seçti Tahminen sizlerin de seçimleri benzeri biçimde farklı olmuş olabilir ancak aslında A ile C B ile de D seçeneği tıpkı şeyi anlatıyor
İnsanların kullanılan sözcüklere nazaran farklı karar vermesinin nedeni Çerçeveleme etkisi
Bu araştırma insanların pek de o kadar rasyonel kararlar veremediğini duygusal etmenlerin de kararlarda tesirli olduğunu gösteren hoş bir örnek alandaki de en tanınan çalışmalardan biri O denli ki Kahnemann ve Tversky bu çalışmaları ile 2002 yılında Nobel almıştır Ortaya attıkları teori de Çerçeveleme Tesiri altında ele alınan Beklenti Teorisi’dir
Bu örnek insanlara biraz uzak gelse de aslında günlük hayatımızda bu durumla sık sık karşılaşırız Her ne kadar akla birinci kullanıldığı yer siyasetmiş üzere gelse de aslında iktisatta habercilikte ve öbür alanlarda da kullanılır Hatta bu etkiyi firmaların nasıl kullanabildiğine dair geçmişten bir de örnek verelim tam olsun
Geçmişte çerçeveleme tesirini en hoş kullanan firmalar kredi kartı firmalarıydı
Kredi kartları birinci çıktıkları periyotta bu kadar yaygın değildi Bu yeni teknolojiyi tutundurmaya çalışan firmalar kurul ödemek istemeyen kuruluşları ikna etmeye çalışıyordu İnsanların kredi kartlarıyla almayı tercih ettiği şeylerin başında da akaryakıt geliyordu
Akaryakıt firmaları ise 1’lik komitesi ödemek istemedikleri için kartlı alışverişlere 1’lik bir komisyon koymak istedi Bunun kredi kartları daha pahalıdır biçiminde bir çerçeveleme tesiri yaratması ise kimsenin işine gelmiyordu Bunun üzerine iki taraf bir ortaya geldi ve kredi kartı firmaları dahiyane bir tahlil sundu Buna nazaran bütün alımlarda akaryakıt 1 artırımlı olacaktı lakin peşin ödeme yapanlar 1 indirim hakkına erişecekti Bu durumda oluşacak algı ise Akaryakıtı nakit almak daha ucuza geliyor olacaktı
Ek olarak beşerler paranın gerçek kıymetini unutmaya çok eğilimlidir 101 liralık alışverişe 100 TL 1 TL komite yazarsanız kızarlar lakin bu örnekte olduğu üzere işlem yaparken 1 liradan bir şey olmayacağını düşünürler
Asya Hastalığı Sorunu yakın vakitte yaşanan Covid 19 pandemisi ile birlikte adeta gerçek hayatta da test edilmiş oldu Kimi ülkeler daha yumuşak birtakım ülkeler daha sert tedbirler aldı Sonuçta hangisinin daha yanlışsız olduğunu ise yakın gelecekte göreceğiz üzere duruyor