Ataerkil yapılanmanın da tesiriyle iş hayatındaki bayanlar ortasında, pek çok sinema ve kitaba mevzu olmuş bir rekabet yaşandığını ve bu rekabetin vakit zaman kadın-erkek rekabetinden sıyrılıp kadın-kadın rekabetine dönüştüğünü biliyor muydunuz?
Bugün sizlerle bir arada, kimi bayanların iş hayatında maruz kaldığı kraliçe arı sendromuna değineceğiz.
İşe, en faydalı kraliçe arıdan başlayacak olursak şayet…
- Diğer arılara nazaran daha heybetli olan kraliçe arının yakından çekilmiş görüntüsü
Kraliçe arı ya da bilinen öteki isimleriyle arı beyefendisi ve ana arı; her arı kovanında bir adet bulunan ve tüm arıların annesi olarak kabul edilen, yetişkin ve çiftleşmiş arıdır.
Kuluçkadan ayrılan birinci kraliçe arı, şimdi doğmamış olan tüm kraliçe arıları öldürür. Kraliçe arıların tıpkı anda doğması halindeyse, kraliçe arılar ortasında vefatına bir savaş yaşanır ve kaybeden kraliçe arı; ya hayatını kaybeder ya da kovanı terk etmek zorunda kalır.
Aynı kovanda asla iki kraliçe arı bulunamaz. Kraliçe arıların ömrü ortalama 5 yıl olduğu için, beşinci yıla hakikat kraliçe arının yumurtlama suratı düşer ve personel arılar yeni bir kraliçe arıyı hazırlar. Yeni kraliçe arının hazır hale gelmesi ile, mevcut kraliçe arı da kovanı terk eder.
Peki ya cam plazalardaki kraliçe arılar?
- The Devil Wears Prada sinemasından bir sahne
Yapılan kimi bilimsel araştırmalar, çalışma hayatındaki kimi bayan yöneticilerin; bayan astlarının yükselmesini istemediğini ve hemcinslerinin yükselmesini engelleyecek ataklar yaptığını göstermektedir. Araştırmalarda bu refleksin kaynağı olarak ekseriyetle bayanların, erkek hâkim iş ortamı tarafından asimile olmaları gösterilir.
Kraliçe arı sendromu olarak isimlendirilen bu durum, kimi kaynaklarda pembe taciz olarak da isimlendirilmektedir. Artık gelin daima bir arada kraliçe arı sendromunun sebeplerine, araştırma datalarına ve örneklerine göz atalım.
Kraliçe arı sendromunun literatüre girişi
Kraliçe arı sendromu, terim olarak birinci kez Amerikalı Sosyolog ve Feminist Carol Anne Tavris’in liderliğindeki bir araştırma kümesinin çalışmaları sonucunda 1973 yılında kullanıldı. Ortadan yaklaşık 50 yıl geçmiş olmasına karşın, sendromun tanımı ve kapsadığı alan birebir halde durmaktadır.
Kraliçe arı sendromuna ilişkin gözlemler
Kraliçe arı sendromu hakkında yapılan araştırmalarda, yönetici pozisyonundaki bayanların, bilhassa de erkek hâkim bir mesleğe aitse; hemcinslerine daha eleştirel yaklaştığı hatta vazifede yükselmesi beklenen hemcinslerini engellemeye yönelik adımlar attığı gözlemlenmektedir.
Konu ile ilgili yapılan bir araştırmada bayan çalışanlara yöneltilen “daha evvel hiç, kadın bir yönetici tarafından engellendiğinizi hissettiniz mi?” sorusuna %96 oranında “evet” karşılığı verilmişti. .
Sendromun altında yatan muhtemel sebepler
Toronto Üniversitesinde yapılan bir çalışmaya nazaran; bayanlar, bayanlarla çalışmayı daha gerilimli buluyor. Tıpkı bayanların, erkeklerle çalışırken ise daha az gerilimli olduğu gözlemlendi. Bayanların bu sebeple kraliçe arı sendromu gösterdiği iddia edilmektedir.
Bir öbür sebep olarak ise; kraliçe arı sendromu gösteren bayanların çoklukla erkeklerin hükümran olduğu kesimlerde muvaffakiyet kazanmış bayanlar olduğu ve bayanların asimile olarak hemcinslerine karşı negatif bir hal sergilediği düşünülmektedir. Aslında kraliçe arı sendromunun altında bir hemcinsler rekabetinden de öte; erkek hükümran bir toplumda genelde asimile olarak muvaffakiyetler kazanmış bayanların rekabeti yatmaktadır.
Erkekler ortasındaki rekabet ile bayanlar ortasındaki rekabet birbirinden biraz farklı
Psikolog Joyce Benenson, bayanlarda görülen kraliçe arı sendromunu araştırmak için 5 yaşındaki çocuklardan oluşan bir kümesi kız ve erkek olarak ikiye ayırdı. Akabinde her iki kümeye da kendi içinden birer önder belirledi ve birkaç gün bu durumu gözlemledi.
Benenson’ın aktardıklarına nazaran erkek kümesindeki öndere, küme üyeleri tarafından önder olmasından dolayı hürmet gösterilirken; kız kümesinde ise, başkana hürmet gösterilirken bir yandan da kimi kızların “neden önder ben değilim?” sorusunu sorduğu tespit edildi. Benenson’ın yaptığı bu gözleme nazaran; iş hayatındaki kraliçe arı sendromunu, bayanlar ile erkekler ortasındaki rekabet anlayışının farklılığına dayandırabiliriz.
Pembe taciz mağduru muyum?
Eğer iş hayatında yükselmeyi beklerken; gereksiz bir biçimde hemcinsi tarafından engellenen, öteki çalışanlara oranla negatif bir muamele gören ve haksız bir formda erkek çalışanların yükseldiğine şahit olan bir bayansanız; kraliçe arı sendromu ya da pembe taciz kurbanı olduğunuzu tabir edebiliriz.
Hemşireler genel olarak bu mevzuda daha fazla şikayetçi
Bir iş yerinde ne kadar çok bayan varsa orada kraliçe arı sendromu yaşanma oranı da o kadar yüksektir. Bu sebeple Selçuk Üniversitesi Dr. Öğretim Vazifelisi Melike TAŞDELEN BAŞ da bu hususa bilhassa değiniyor. Baş’ın bu bahiste yaptığı araştırmaya nazaran; hastanelerde misyonlu pek çok hemşire, yıllarca kraliçe arı sendromuna maruz kalmaktadır.
Özellikle genç hemşirelerin, yaşça daha büyük hemşireler ve başhemşireler tarafından önemli bir mobbinge maruz kaldığı ve yalnızca bu yüzden misyonundan istifa eden ya da vazife yerini değiştiren hemşirelerin olduğu söz edilmektedir. Şayet birebir hastanede erkek ve bayan işçi oranı yakın düzeylerde olsaydı, kraliçe arı sendromu oranı bu kadar yüksek olur muydu, bilemiyoruz.
İngiltere’nin birinci bayan başhekimi Prof. Dame Sally DAVIES de BAŞ’ın tezini doğrular bir biçimde 2014 yılında bir araştırma için mesleksel tecrübelerini anlatırken, “Özellikle tıpta gördüğüm kadarıyla, kadınlar kraliçe arı olmaktan zevk alıyorlar” dedi. Elbetteki bu görüş, DAVIES’in görüşüydü ve tahminen de hayatı boyunca daima benzeri karakterde beşerlerle çalışmak zorunda kalmıştı.
İşçi arılar da kraliçelere arılara genelde ön yargı ile yaklaşıyor
Yapılan araştırmalarda bayanların; erkek yöneticileri “yönetici” olarak tanımlarken, bayan yöneticileri ise “kadın yönetici” olarak söz ettiği gözlemlendi. Birebir araştırmada bayan yöneticilerin 2/3’sinin “erkeklerin bayanlardan daha şeffaf ve dürüst olduğu” gerekçesiyle erkeklerle çalışmayı tercih ettiği tabir edildi. Bu iki araştırmaya nazaran; bayanların hemcinsleri olan yöneticilere karşı ön yargılı olma ihtimalleri de bir oldukça yüksek.
Ünlü kraliçe arı sendromları
Eski Birleşik Krallık Başbakanı ve birebir vakitte ülkenin birinci bayan başbakanı olan Margaret Hilda Thatcher’ın vazifeye geldikten kısa bir mühlet içerisinde kadınlara karşı negatif ayrımcılık yaptığı tez edilmiş hatta kendisi için yazılan pek çok kitapta da bu tezden bahsedilmişti.
2004 yılında yayınlanan Mean Girls ve 2006 yılında yayınlanan The Devil Wears Prada imallerinde da kraliçe arı sendromu işlenmişti.
Editör görüşü
Sadece iş dünyasında değil, hayatın rastgele bir yerinde karşılaşabileceğimiz her türlü cinsiyetçiliğin, ne biçimde olursa olsun çok büyük bir yara ve en az ırkçılık kadar da büyük bir ayıp olduğunu sizlerle paylaşmak isteriz. Her ne kadar araştırmalar kraliçe arı sendromunu doğrular nitelikte olsa da; her bayanın bu genellemeye dahil edilemeyeğini, yöneticinizin bayan olmaktan da öte bir insan olduğunu, makûs yöneticilerin hem erkek hem de bayan olabileceğini düşünerek ön yargılarınızı yıkmanızı diliyoruz.
Peki ya sizler kraliçe arı sendromu hakkında neler düşünüyorsunuz?
Kaynaklar: 1 / 2 / 3 / 4 / 5 / 6 / 7 / 8 / 9 / 10 / 11 / 12 / 13 /
