Mehmet KARA
Bir değişiklik olmazsa Türkiye Haziran 2023’te seçime gidiyor. Hükümetin güç siyasetleri uygulamadan takip edilebiliyor. Pekala muhalefet partilerinin güç siyaseti var mı, varsa ne? “Altılı Masa” tabir edilen Millet İttifakı partilerinin yetkililerine sorduk. Ana Muhalefet Partisi ile başladık. CHP Güç Siyasetlerinden Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Ahmet Akın, partisinin güç problemine bakışını ve iktidara gelmeleri halinde neler yapacaklarını Güç Günlüğü’ne anlattı.
● Türkiye’de şu anda güçte en kıymetli sorun nedir?
Türkiye’de güçte şu anda en değerli sorun AKP iktidarıdır. İktidarın yanlış, plansız, programsız politikalarıdır… Bu yüzden vatandaşlarımız güç buhranı yaşıyor. Buhran; elektrik fiyatlarının, doğalgazın, mutfak tüpünün, hasılı vatandaşımızın en temel gereksinimini artık ödenemez duruma gelmesinin sonucu. Bu siyasetlerin yanlışlığı nedeniyle fiyatlar kıymetleniyor.
● Pekala nedir yanlış olan?
Yenilenebilir güce, dışa bağımlı olmadığımız yatırımlara yeteri kadar takviye verilmedi. Mış üzere yapıldı. Sonunda dışa bağımlı, fiyatların çok yüksek olduğu bir noktadayız. Üstüne üstlük neredeyse tamamı özelleştirilmiş dal vatandaşı müşteri üzere gördü ve sonuç pahalılık. Bir özel şirket kâr maksatlı hareket eder. Kamunun rolü net muhakkak değilse bütün fiyat, artırım, meşakkat vatandaşın sırtına biner.
● Siz idareye gelirseniz nasıl çözeceksiniz?
Plansız, programsız güç siyasetleri nedeniyle neredeyse tamamı özelleşmiş, kamunun rolünün ortadan kalkmış olduğu bir sistemde, insan hakkı olan güce ulaşmanın neredeyse sıkıntı olduğu, faturaların ödenemez durumda olduğu bir noktaya geldik. Türkiye’de güç faturaların bu kadar yüksek olmasının en değerli nedeni kamunun rolünü ortadan kalkmış olması. 85 milyon nüfusumuzun 85 milyon müşteri olarak gösterilmesi.
● Kamulaştırma mı yapacaksınız pekala?
Enerjide kamunun rolünün net muhakkak olması lazım. Dağıtım şirketine gerekli kontrolleri yapmazsanız, kendisi istediği üzere at koşturursa, “Efendim yandaş şirketlerdir, nasılsa kazanıyorlar, saraya da yakın…” vs. deyip vatandaşı elektrik dağıtımdan yoksun ederseniz burada kamunun rolünü hiçe saymış olursunuz. Bu kurallar aslında kontratlarda var. Lakin bunları denetleyen yok. Bunların üzerine giden yok, ceza da yok.
● Tahlil formülünüze gelirsek…
Biz şunu söylüyoruz: Taban güce erişim, temel bir insan hakkıdır. Doğal bir haktır. Temel bir hak olan güce ulaşım hakkı kapsamında güç faturalarını ödeyemeyen vatandaşlarımızın kış aylarında elektrik ve doğalgazı kesilmeyecek.
● Bunun örneği var mı?
Çok yerde var. Mesela ne yapılıyor, insanların taban hayat standartlarını sağlamaları için bir voltaj düşüklüğü uygulanıyor ve beşerler kendi temel muhtaçlıklarını bir halde karşılayabiliyor. Bunu biz de yapacağız. Biz kamunun rolünü, vatandaş nezdinde şirketlere hissettireceğiz. Gerekirse kurallara uymayan şirketlerin işletme haklarını feshedeceğiz.
● Voltaj düşürme problemini biraz açar mısınız?
Bütün dünyada, gelişmiş ülkelerde var bu. Şayet insan hakkıysa güce ulaşılması, ödenebilir kurallarda olması gerekiyorsa; o vakit vatandaşın parası yok diye karanlığa mahkum edilemez. Bu kadar. Ne yapılır? Bir ikaz manasında voltaj düşüklüğü yapılır. Diğer ne yapılır? Bir güç fonu aracılığıyla sistem oluşturulur ve bu sistem üzerinden o güç faturaları ödenir.
● İrtibat alanındaki ‘Adil Kullanım Kotası’ gibisi bir uygulama mı bu?
Evet, onun üzere. Lakin bir insan hakkı olduğu için, bunu bir halde devlet olarak yerine getirmeniz gerekiyor. Biz bunu yapacağız. Dünyanın bütün ülkelerinde kullanılıyor bu prosedür. Tıpkı vakitte kademeli tarife var. Kademeli tarife toplumsal tarife olmalı. Bunu biz tekraren söyledik. Elektrikteki kayıp, kaçak oranları düşürülerek faturalara yansıtılan kayıp kaçak yükü birebir oranda azaltılmalı. Lakin yapmıyor.
● Ne yapılması lazım?
Enerjide arz güvenliğini sağlayıp düşük maliyetli elektrik gücüne ulaşmak için aktif bir piyasa yapısına muhtaçlık var. Bu aktif piyasa yapısını da biz kuracağız. Kamunun kontroldeki aktifliğini artıracağız. Siyasette güç bir tercih. Siz bu tercihi vatandaştan yana mı kullanacaksınız, yoksa şirketlerden yana mı? Şu anda iktidar bunları şirketlerden yana kullanıyor. Vatandaşı da bir müşteri üzere görüyor. Şirketlerin yalnızca parayı alıp, yatırım yapmadan bunu diğer noktalara kanalize etmeleri; sonunda faturaların yükselmesine, güç sınırlarındaki teknolojik bakımların yapılmamasına, alt yapının bozulmasına neden oluyor.
● Karadeniz’deki doğalgaz keşfine dair niyetiniz?
İktidarın dediğine nazaran bizim günlük 300 milyon metreküp doğalgaz tüketimimiz var fakat buradan günde 10 milyon metreküp çıkacak, ikisini kıyaslayın… Tüketimimizin yüzde 15’i kadar depolama kapasitemiz olmalı. Ayrıyeten milletlerarası kontratlarımızı gözden geçirip orta ve uzun vadeli planlarımızı ülkemizi doğalgaz sorununa sokmayacak halde yapmamız lazım. Farklı mutabakatlarla tedarik kaynaklarımızı çeşitlendirmeliyiz.
● Sismik araştırma ve sondaj gemileri filosuna nasıl bakıyorsunuz?
Tabii ki 1 metreküplük doğalgaz bile ülkemizin kaynağı, zenginliği. Bizler de bunu daha ciddiyetle, daha sağlam bir altyapıyla ve daha donanımlı, liyakatlı gruplarla devam ettireceğiz.
● Tam dünya kömürle vedalaşıyor derken bugün tekrar kömüre dönüş gözleniyor, ne diyorsunuz?
Mevcut kömür santrallerinin biraz daha devam etmesiyle ilgili birtakım açıklamalar var ancak kömüre dönüş diye bir şey kelam konusu değil. Biz ne yapacağız derseniz, bizim de kömür potansiyelimiz var. Bilhassa Zonguldak bölgesinde güçlü kömür yataklarımız var. Biz kendi öz kaynaklarımızı kullanmak isteriz.
● Jeotermale nasıl bakıyorsunuz?
Türkiye jeotermal kaynaklar bakımından çok güçlü bir ülke. Isıtma ve soğutmada jeotermal kullanılabilir ve kullanılmak zorunda. Potansiyelimizin 100 bin MW’nin üzerinde olduğunu biliyoruz. Lakin ülkemizde maalesef büyük bir denetimsizlik var. Çıkardığınız jeotermal akışkanı ısısından yararlandıktan sonra reenjeksiyon formülüyle yeniden yeraltına, geldiği yere gönderirsiniz. Lakin ne yapıyor kimileri? Az güç harcamak için jeotermal akışkanı yeraltına geri göndermekten imtina ediyorlar, bu da çevreyi bitiriyor.
● Sizin modelinizde iş dünyası nasıl bir fiyatlama düzeneği görecek?
Sanayicinin üzerine binen artırımları biliyoruz. Sanayiciye artırım demek, size de direkt olarak artırım, pahalılık demek. Yani güç faturalarının yüksekliği otomatikman vatandaşın filesine artırım demek. Bilhassa sanayicimizin kendi elektriğini üretmesini dayanak ve hibelerle teşvik edeceğiz. Buna mecburuz. Hedef şu: Bilhassa sanayicimizi rekabet edebilir ve memleketler arası kaidelerde elini kolaylaştırabilir noktaya getirmek zorundayız. Ne yapacaksınız pekala? Sanayi tarifesinde farklı uygulamalar yapacağız. Sanayicimiz güç faturalarında sürprizlerle karşı karşıya kalmayacak. Şu anda Türkiye’de üreticimizin, sanayicimizin en büyük külfeti güç fiyatlarındaki bilinmezlik, öngörülemezlik ve istikrarsızlık. Bunu ortadan kaldıracağız ki; sanayicimiz yeteri kadar üretim yapsın, büyüsün, istihdamı artırsın ve ülke kalkınsın.
EÜAŞ aktifleştirilecek EPDK bağımsızlaşacak
Kamu santrallerini yöneten Güç Üretim AŞ (EÜAŞ), tam kapasiteyle çalışacak ve elektrikte kamunun elini güçlendirecek. EÜAŞ’ın şu anda fiyat belirlemede aktif bir yapısı yok. Mevcut hidroelektrik santrallerin kapasite artırımına, verimliliğine yönelik yatırımları acilen hayata geçireceğiz. EPDK’ya bakıyoruz, büsbütün teslim olmuş. EPDK baştan aşağı yenilenecek, olması gerektiği üzere, bağımsız bir yapıya kavuşturulacak. Türkiye Elektrik Dağıtım AŞ (TEDAŞ) özel elektrik dağıtım şirketlerinin kontrolünü yapmak zorunda. Yapıyor mu? Yapmıyor. Neden? Siyasi baskı var. Yaptırılmıyor. Bu yapılacak. Dışa bağımlılığımızı azaltmak için de yerli yenilenebilir teknolojilere yapılan yatırımlar teşvik edilecek.