Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ, bu hafta Talih Sohbetleri’nde mevcut finansal şartların sürdürülebilirliği üzerine konuştu. İkili, likidite gereksinimi ve krediye erişimin ehemmiyetine vurgu yaptı. Ağaoğlu, “Hedefli kredi için pek barış vaktinde değiliz” yorumunda bulundu.
Güldağ ve Ağaoğlu, global çapta bedel kazanmaya devam eden dolar ve emtia fiyatlarını da ele aldı. Dolar endeksinin kademeli olarak 120 düzeyine gideceği öngörüsünde bulunan Ağaoğlu, Fed baskısının en az 6 ay daha devam edeceğini lisana getirdi.
Güldağ: Mevcut şartlarla ne kadar devam edilebileceği konusu hayli kıymetli. Mevcut şartlardan kastım da; yüksek enfl asyon, artan risk primi, kredi arzındaki kesinti, borçlanma sorunu ve ödemelere dair kaygılar… Bu sürdürülebilir bir ortam mı ve bizim bekleyen muhtemel riskler çerçevesinde başlayalım sohbetimize…
Ağaoğlu: Daha evvel de bahsetmiştim, TOBB’daki istişare toplantısında 34 meclis liderinin tamamının yaptığı konuşmada bir şey vardı; “Sizde uygun maliyetli kredi var, onu bize de verin.” Ben beklerdim ki; “Bizim işletme sermayemizin bu kadar yükselmesinin sebebi sizin denetim etmekte zorlandığınız enfl asyon. Siz bu enfl asyonu nasıl aşağı indireceksiniz ki bizim işletme sermayesi muhtaçlığımız azalsın.” Bu türlü bir soru gelmedi. Bir kez itimat sözü geçmedi, bir sefer CDS sözü geçmedi. Bugün gelinen noktada çok net olan bir açmaz içindeyiz. Bugün hakikaten ödemeler sistemini tehdit edecek derece TL krediyi sıkıştıran tedbirler alıyoruz.
Güldağ: Tedbir demişken, ihracat kredilerinin dövize gitmemesi için yeni düzenlemeler de gelmeye devam ediyor. Bu hafta Merkez Bankası’ndan bankalara menkul değer tesisine ait bir uygulama talimatı daha gitti.
Ağaoğlu: Kredi almaya o kadar çok mani var ki. Kredi içi fatura kaidesi da geldi. Pekala daha evvelce yapmış olduğum bir satın alma yahut kredinin vadesi bugün geldi. Ben olağanda bankadan kredi alacağım diye bunu planlamıştım, alamıyorum bu krediyi. Pekala ben bunu ödeyemeyeceğim, ödeyemediğimde benden bu parayı bekleyen taraf ne yapacak? O da birebir sorunla karşı karşıya kalacak. İki şeyi karıştırdık; teşhis ve tedavi. Bunu 2001 krizinde 7200 faizi veren kişi olarak söylüyorum. O gün de krizin çıkmasının sebebi kasımdaki teşhis yanlıştı, şubattaki teşhis de yanlıştı. Teşhis yanlış olunca tedavi de yanlış oldu ve biz krize girdik. Bugün de emsal bir durum var, teşhis ve tedavide bir arıza kelam konusu. Bugün likiditeye muhtaçlık vardı KGF’ye değil. Hedefl i krediyi, mümkün olduğunca barış vaktinde yaparsınız şu anda pek barış vaktinde değiliz. Sürdürülebilirlik sorusunun karşılığı, seçime kadar sürecek. Sürdürülebilirliğin önündeki en kıymetli başlık ödeme sistemlerinde sıkışıklığa yol açmamak olmalı.
Güldağ: Seçime kadar çok da rahat bir süreç olmayacak. Çok net bir formda iktisadın yavaşlamaya başladığını görüyoruz. Bu daha da belirginleşecek o denli anlaşılıyor. Fakat bu süreçte bilhassa şirketlerin birbirleriyle olan borç alacak problemlerinde düşünceler yaşanma ihtimali var. Bence buna bir önlem gerekiyor. Şirketlerin şu anda asıl gereksinimi olan ayakta durmak, işlerine devam etmek için nefessiz kalmamak. Zira nefessiz kaldığın vakit yani nakit akışı sorunları ortaya çıktığı vakit, bu en sağlam bünyeyi bile 2-3 dakikada yere serme ihtimali olan bir şey. Şirketlerimizin devamlılığını sağlayacak birtakım finansal eserlere muhtaçlık görünüyor.
Ağaoğlu: Bu ortada panel için bulunduğumuz Kahramanmaraşlı üreticilerimize de teşekkür etmek istiyorum. Sorunlar var fakat yola devam ediliyor. Gördüğüm şirketlerin bir kısmı finansı da hakikat yönetir hale gelmişler. Kendi başlarına bu işi yapmaya çabalıyorlar.
Güldağ: Enfl asyonda kasımda baz tesiriyle yavaşlama görmeye başlayacağız. Enfl asyondaki düşüş sana nazaran kredi piyasasında bir rahatlamaya yol açar mı?
Ağaoğlu: Enfl asyon 2023’te yüzde 50 bekleniyor diyelim. Yüzde 80’in üzerine yüzde 50’den bahsediyoruz. O gün yüzde 10’a yüzde 50 olduğunuzda hala daha 40 negatif gerçek faiz vereceksiniz. Merkez Bankası’nın izlemekte olduğu siyaset finansal sistemde çok önemli sonuçlar doğuracak. Bana nazaran dünyaya fevkalade bir deney ikram ediyoruz. İnşallah literatür bunu hakikat halde kullanır ki bizden sonra çektiği bu eziyeti bir daha öteki birileri çekmesin. Faizi indirdiğimiz için o enfl asyon ne yazık ki inmeyecek. Baz tesirinden ötürü evet fakat 80’in üzerine 50, dediğim üzere bunun finansmana erişim ile ilgili rastgele bir kolaylık sağlaması mümkün görünmüyor.
Güldağ: Şu anda bence en yakın tehlikelerden biri de iktisat idarenin de en çok odaklandığı husus olan döviz likiditesi. Bir döviz krizi çıkamaz diyemem. Zira gereğince döviz girdisi sağlayamıyoruz. Evet Rusya biraz bizi ferahlatacak üzere görünüyor lakin kâfi olmayabilir.
Ağaoğlu: Ruslardan gelen para bir tarafıyla rahatlatacak, bir tarafıyla da başımızı ağartacak. Buyurun MİR sistemi, çıkmak zorunda kaldık. Bu ve gibisi yaptırımlar muhtemel. Dövizi bu kadar denetim etmeye çalışmanızın ardında mantık yanılgısı var. Biz bunu şu anda bir stok sorunu haliyle anlıyoruz. Akut yani bir seferlik bir sorun zannediyoruz. Yaşadığımız stok sorunu değil fl ow sorunu. Bizim bu sorunu çözmemiz lazım. Aksi takdirde Ruslardan para geldi mi bu iş hallolacak, Dubai’den para geldi mi hallolacak, swap yaptık mı hallolacak… Geçenlerde bir soru geldi bana; 50 milyar dolar gelse kur ne olur? 15 liraya düşer diyelim. İki hafta sonra 19 olur. Lakin 50 milyar dolarlık bir kaynakla 500 milyar dolarlık tesir yaratacak bir programı bütün dünyayı ikna edecek biçimde ortaya koyarsanız ve adımları art geriye yanılgı yapmadan atarsanız 50 milyar dolar size 5 trilyon dolarlık iş olarak döner. Yaptırımdan bahsetmişken şu avantajlı tarafını da söyleyeyim. Şu anda Türkiye’nin güç konusunda Avrupa’ya nazaran büyük bir avantaj var. Arz güvenliğimizi de sağladığımız sürece Avrupa’ya önemli mal satabilir durumdayız. Önümüzdeki sene Avrupa’da sanayi üretim tarafı da Türkiye’ye kayabilir.
Güldağ: Sahiden bu periyot Türkiye’nin ayağına bir ekip fırsatları getirdi. Alışılmış fırsatları kullanmak için o imkanlara da sahip olmak lazım. Türkiye bu topraklar üzerinde şu ana kadar inşa ettikleri ile 60 kadar kesimde önemli bir üretim gücüne, bir imkan setine sahip. Ondan faydalanma imkanımız var. Tahminen bunu yeni sanayi ihtilalinin ortaya çıkardığı yeni teknolojilerle süratle intibak ettirmek lazım. O istikamette de çalışmalar var fakat ara de kat etmemiz gerekiyor. Memleketin üretim dinamikleri son derece sağlam. 2035 yılına kadar fırsat penceresi önümüzde açık görünüyor nüfus genç nüfus açısından. Fırsat bu türlü bir şeydir esasen. Hani namazın kazası oluyor lakin fırsatın kazası olmuyor. Onu bulduğun vakit kesinlikle kıymetlendirmek lazım ve bizi sevmeyenlerin de bu bahiste bu türlü bir ünlü lafı vardır, ta Osmanlı’nın son devrinden beri söyledikleri; “Türkler fırsatı kaçırma fırsatını asla kaçırmaz” diye. Her şeye karşın, kahırlar olmasına karşın bu ülke toprakları üzerinde yetişmiş insan gücümüz bizi ileriye gerçek çekebilecek bir potansiyele bir imkana sahip, o potansiyeli kinetik güce çevirme sıkıntısı bizim sıkıntımız onu da aşarız diye ümit ediyorum.
Fed baskısı en az 6 ay daha sürer
Güldağ: Bilhassa Fed’in son iletilerinin akabinde dolar endeksindeki yükselişin devam ettiğini görüyoruz. Haliyle öbür ülke kurlarını da etkiliyor… Bir de emtia cephesi için beklentilerini soracağım.
Ağaoğlu: Dolar endeksi mart ayından bu yana fevkalade bir yükselişle 106’lardan 113’lere geldi. 120’ye gitme ihtimali var. Ancak bunun tek solukta olması pek mümkün değil. Dolara harikulade bir iltifat oldu bu iltifat da bir müddet sonra yerini sakinleşmeye bırakır. Euro/Dolar paritesinde 92,50’ye kadar ben bir düşüş olma ihtimali görüyorum. Ondan sonra bir toparlanma olacaktır fakat Euro’nun başı orta, uzun vadede kederde. Amerikan 10 yıllıkları da şu anda 3,75’lerde 5’lere gerçek bir hareket yapacak diye bekliyorum. Benim ferdî iddiam önümüzdeki 6 – 9 ay daha Fed baskısı devam edecek, emtia fiyatları baskı altında kalacak. İstisnası bunun petrol olacak, bakır ve öteki emtia tarafı 6-9 aylık bir baskılı yahut yatay bir seyir izleyecek. Pamukta çok aşağıya gitme ihtimali yok, çelik endeksinde bunun bu türlü bir riski var lakin onda da 2018 ve 2020’lerdeki üzere fevkalade düşüşler olmayacak diye bekliyorum.
Altında düşüş devam edebilir
Güldağ: Altın ve gümüş hareketini nasıl yorumlarsın?
Ağaoğlu: Altın konusunda ben ve hatta bizim ekolün tamamı yanıldı. Enfl asyon bu kadar üst giderken ve ortada bir savaş varken nasıl olur da altın yükselmez? Tam enfl asyonun yükseliş devrinde kriptolar da yükseldiği için beşerler kendilerini enfl asyona karşı kriptoda koruyabileceklerini zannettiler. Fed’in yüksek faiz siyasetinin piyasalarda konuşulandan daha uzun süreceğini düşündüğüm için altın ve gümüşte geri çekilme ihtimali fazla. Ons altında 1,500- 1,520 düzeyine kadar geri çekilme ihtimali kelam konusu. Ortada yükselişler olabilir. Ancak bu düzeyden sonra artık duruyor zira altının da şu an global olarak üretim maliyeti yaklaşık 765-795 ortalamasında. Daha fazla üretim ve ilgili kısıntıdan ötürü da altını daha fazla aşağı gitme ihtimali ons bazında azalacak diye düşünüyorum. Ancak şu anda üzerindeki faiz baskısı daha devam ediyor ve bu kripto tarafında da devam ettiği için en azından altındaki düşüş biraz daha görece olarak hudutlu kalmış üzere görünüyor.