Dünya tarihi ne kadar eskiyse dünya üzerinde yapılan savaşların tarihinin de o kadar eski olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. 2011 yılında başlayan Suriye İç Savaşı, Suriye’yi kasıp kavururken gerisinde milyonlarca sığınmacı ve mülteci bıraktı. Bunlar gittikleri ülkelerde çalıştılar, evlendiler ve kendilerine bir aile kurmaya çalıştılar.
Türkiye-Suriye sonundan gelen ve sayıları şimdiki datalarda 3 milyonu geçen Suriyeli sığınmacılar da Türkiye’de emsal bir şeyi yaptılar. Bir kısmı kamplarda kendisine hayat kurdu, bir kısmı ise Türkiye’nin dört bir yanına dağılıp kendilerine yeni bir hayat kurmaya çalıştı.
Savaşların en büyük şahidi küçük çocuklar!
Ardında annesiz, babasız yetim çocuklar bırakan bu savaşlar neden yapılıyor sorusuna güç, para, misyonerlik gibi farklı cevaplar verilse de “mademki savaş var neden bu çocuklar savaş ortamında doğmaya devam ediyor” sorusuna verilecek yanıt ise bu kadar basit değil! Sadece savaş ortamında da değil, sığınmacılar gittikleri yerlerde sosyo-ekonomik durumları ve hayat standartları iyi olmamasına karşın çocuk yapmaya devam ediyor. Peki psikoloji bilimi bu durumu nasıl açıklıyor?
Bir nörolog olan ve birebir vakitte psikanaliz üzerine yaptığı çalışmalarla psikanalizin kurucusu da sayılan Sigmund Freud, insanın iki temel güdüsünün olduğunu söyler: Eros ve Thanatos. Yani cinsellik ve saldırganlık.
Ona nazaran bu iki güdü iç içedir ve birlikte çalışır. Gelin, bunların ne olduğu üzerinde biraz daha duralım:
Adını Yunan mitolojisindeki aşk, seks ve şehvet tanrısının adından alan Eros, Freud’a nazaran; sevgiyi, aşkı, üremeyi, cinsin devamını sağlayan cinsellik içgüdüsüdür. Freud, Thanatos’u ise şu biçimde açıklıyor: Eros’un tam zıddıdır ve tüm yıkıcı arzular bu dürtüyle alakalıdır. Yani ölmeye çalışmak ve var olmadan evvelki hale dönmeye çalışmak dileğidir. Kendimize farkında olarak ya da olmayarak vermeye çalıştığımız ziyanları bu dürtü ile açıklayabiliriz.
Bu teoriden hareketle şu yorumları yapabiliriz: Savaş ortamlarında ve savaşların hemen sonrasında insanlar en ilkel güdüleriyle hareket ediyorlar, bu dürtüler de saldırganlık ile cinsellik. Bu yüzden de bu ortamlarda kontrolsüz cinsel birliktelikler oluyor ve bunun doğal sonucu olarak da doğurganlık oranları yükseliyor.
Savaştan kaçan insanların daha çok üremesini Freud’un bu teorisiyle açıklayanlar olduğu üzere farklı teorilerle açıklamaya çalışanlar da mevcut. Bu farklı teorilere nazaran, savaştan sonra nüfusun süratle artmasının mümkün nedenleri şu biçimde:
1. Çocuk sayısı ne kadar çok olursa yaşama bahtı da o kadar çok olur.
Bu teori için evrimsel açıdan bakan bir teori diyebiliriz. Şöyle düşünün, savaşın sınırındasınız ve güçlü olan hayatta kalıyor. Sizin mirasınız olan genlerinizi, yeryüzünde sizden sonra taşıyacak olan kişinin ne kadar güçlü olduğunu bilmiyorsunuz. Bu yüzden ne kadar çok çocuk olursa genlerim yeryüzünde o kadar çok kalır kanısı bilinçaltınızda oluşabilir.
2. İbni Haldun’un da dediği üzere, coğrafya burada mukadderat olabilir.
Savaşlar günümüzde daha çok Orta Doğu’da yani genel olarak gelişmemiş toplumlarda yapılıyor. Bu toplumların değerli bir kısmında insanların övünme aracı genel olarak sahip oldukları mal, mülk ve erkek evlat sayısı. Bilhassa erkek evlat sayısının çokluğunun istenmesi çocuk sayısını artırıyor olabilir. Nedeni ise örneğin 6 kız çocuğu olan bir çiftin erkek çocuk sahibi oluncaya kadar çocuk yapmaya devam etmesi.
Bir başka neden olarak da din söylenebilir. Suriye örneği üzerinden gidersek şayet bu toplum din olarak İslam’ı benimsiyor. İslam dininde ise Hz. Muhammed’in “Evleniniz, çoğalınız, zira ben kıyamet gününde sizin çokluğunuzla iftihar edeceğim.” (Beyhakî, VII/81) tarzındaki hadisleri de bu toplumlarda görülen yüksek doğurganlığın nedenlerinden biri olarak gösterilebilir.
Bu, yalnızca oralara has bir durum değil aslında. İstatistiklere bakıldığında Türkiye’nin doğusunda da hala aileler en az 8-10 çocuklu. Alışılmış bunun arkasında öbür dinamikler de olabilir. Örneğin bu bölgelerde geçim kaynağının tarım ve hayvancılık olması ve bu işlerin de daha çok insan gücüne dayanması üzere. Hasebiyle çocuklar birer personel olmaları için doğuruluyor olabilir.
3. Savaştan sonra gelen rahatlama hissi: Baby boom
1946 yılında II. Dünya Savaşı bittikten sonra tüm dünyada süratli bir nüfus artışı yaşanınca bilim insanları bu periyodu ‘baby boom’ olarak adlandırıp nedenini araştırmak istediler. Nedenlerinin şunlar olabileceğini buldular: askerlerin savaştan döndükten sonra üremek istemesi, iktisadın güzelleşmeye başlamasıyla kalabalık ailelerin istenmesi, savaşla azalan nüfusun ve yok olan büyük ailelerin yerine konmak istenmesi, hükûmetlerin bu periyottaki nüfusu artırmaya yönelik siyasetleri.
Bu nedenlerle birlikte bir öteki neden de savaştan sonra gelen rahatlama hissiydi. Dolayısıyla savaşın ağır kurallarını atlatmış ve savaşın olmadığı görece daha inançlı bir ülke olan Türkiye’ye gelmeleri, Suriyelilerin kendilerini inançta hissetmelerine ve rahatlamalarına neden olmuş olabilir. Bu da olağan beraberinde burada yeni bir hayat kurmaya çalışma, aile oluşturmaya çalışma ve çok çocuk yapma olgusunu beraberinde getirmiş olabilir. Bu bilgileri sayısal pahalar üzerinde de görebiliriz. Örneğin o dönemde yani 2015’te Suriye’de doğum oranları %2.55 iken tıpkı yıl Türkiye’deki Suriyeli sığınmacılar üzerinde yapılan araştırmalarda doğum oranlarının aslında %3.2-4.3 bedelleri ortasında olduğu görüldü.
4. Doğum denetim tekniklerine uzak kalmak
Yapılan birtakım araştırmalarda, Suriyeli sığınmacıların aslında çok erken yaşlarda evlendiği/evlendirildiği yani çocuk evliliklerinin (%25) çok yaygın olduğunu göstermiş. Araştırma sonuçlarından bir başkası de bu bireylerin aslında doğum denetim usulleri hakkında da yeteri kadar bilgi sahibi olmadıkları. Bu bireylerle yapılan konuşmalardan elde edilen bilgilere nazaran erken yaştaki evliliklerin arkasındaki mantık, kız çocuğuna görece daha inançlı ve rahat edebileceği bir ortam sunmak.
Yani aileler kız çocuklarının rahat edeceğini düşünerek onları erken yaşta evlendiriyorlar. Bu durum da erken yaşta evlenen bu bireylerin eğitimlerini tamamlayamamasına, ekonomik badirelerle boğuşmasına, doğum denetim prosedürleri hakkında yeteri kadar bilgi sahibi olmamasına ve erken yaşta çok çocuk sahibi olmasına yol açıyor olabilir.
Tüm bunlardan hareketle bu durumun oluşmasının gerisinde tek bir düzeneğin olmadığı ve üstte listelenenlerden farklı nedenlerin de olabileceğini söyleyebiliriz.
Not: Bu yazı rastgele bir kümesi yargılamak gayesiyle yazılmamıştır. Var olan bu durumun nedenleri, sosyolojik ve ruhsal tahliller yapılarak bulunmaya çalışılmıştır.
Kaynaklar: Göç Mecmuası, Mülteciler Derneği, Psychology Today, National Library of Medicine