Handan Sema CEYLAN
Türkiye’nin ikinci yüzyılına seçim ortamında hazırlandığını, dünyanın da tıpkı süreçte yeni bir periyoda geçiş yaptığını anlatan TÜSİAD YİK Lideri Tuncay Özilhan, konuşmasında hem iktidardan hem de muhalefetten yeni devir için somut yol haritası istediklerini belirterek, “Beklentimiz eski ezberlerin tekrar edilmesi değil. İçinde bulunduğumuz çetrefil durumdan nasıl düzlüğe çıkacağımızın ortaya konulması” vurgusu yaptı. Konuşmasını iş dünyasının karşılık beklediği sorulara ayırdığını söyleyen Tuncay Özilhan’dan özetle satır başları şöyle:
HANGİ TİCARET BLOKU İÇİNDE YER ALACAĞIZ?
İlk olarak cevaplamamız gereken soru global mimarideki dönüşümde ülke olarak nerede duracağımız. Dünyada muazzam bir güç çabası yaşanıyor. ABD – Avrupa ile Çin – Rusya aksları ortasında tansiyon giderek tırmanıyor. Bu tırmanışın son durağı Rusya’nın Ukrayna’yı işgali oldu.
Savaşın nasıl sonuçlanacağını bilmiyoruz lakin global mimariyi şimdiden değiştirdiğini biliyoruz. Tek kutuplu bir dünyada globalleşme sayesinde süratle büyümüş olan Çin’in iki kutuplu bir dünyada başarılı olmaya devam edip etmeyeceğini bilmiyoruz. Dünyadaki rezerv para üniteleri hala batı ülkelerinin para üniteleri. Dünya iktisadının yüzde 60’a yakınını hala batı ülkeleri üretiyor. Hangi ticaret bloku içinde yer alacağımız, neyi nasıl üreteceğimiz daha da değerli hale gelecek.
AB’NİN İKLİM AMACININ İHRACATA MALİYETİNİ UYGUN HESAPLAMALI
Neyi nasıl üreteceğimize yönelik kararlarda iklim krizi ile global uğraş perspektifi de belirleyici olacak. AB’nin 2050 iklim-nötr maksadı doğrultusunda başlattığı dönüşüme Türkiye nasıl ahenk sağlayacak? Ahenk konusunda gecikme olursa ihracattaki maliyet artışının boyutlarını âlâ hesaplamak gerek. İklim krizi ile gayret global güç piyasasını kökten değiştirecek. Ukrayna krizi değişimi öne çekti.
PİYASA MÜDAHALELERİ ÇOK YOĞUNLAŞTI
Önce 2008 krizi, akabinde pandemi, artık de Ukrayna’nın işgali, devlet ve piyasa ortasındaki istikrarın yine düşünülmesi gerektiğini gösterdi. Ülkemizde ise çok daha farklı bir süreçten geçiyoruz. Hür piyasa modeli demeyi sürdürmemize karşın son devirde piyasa müdahaleleri çok ağırlaştı. Modelle uyuşmayan uygulamalar meçhullüğü arttırıyor; öngörü zahmeti yaratıyor. Devlet ve piyasa ortasındaki istikrar, gelir dağılımı açısından büyük değer taşıyor. Piyasa düzeneğinin çözemediği gelir adaletsizliği sorunu dünyada sağ popülist dalganın yükselmesi, mülteci akını, yetersiz refah artışı, orta sınıfın erimesi üzere problemlerle iç içe geçti.
YENİ BİR TARIM SİYASETİNE GEREKSİNİM VAR
Enflasyonun yükselme eğilimine girmesi gelir adaletsizliğini daha da bozacak. Gelir dağılımının güzelleştirilmesi için kapsamlı ve sonuç alıcı bir siyasete muhtaçlık var. Dünya buğday ve arpa ticaretinin neredeyse yüzde 30’unu Rusya ve Ukrayna yapıyor. Ayçiçek yağında bu oran yüzde 55. Ayrıyeten Rusya dünyanın en kıymetli gübre ihracatçılarından biri. Savaşının uzaması ithalata bağımlı ülkelerde besin unsurları teminini zorlaştıracak. Bu süreçte besin krizinin toplumsal tansiyonları tetiklemesi dünyadaki istikrarsızlığı artıracak. Besin fiyatlarındaki artış ülkemizi de etkiliyor. Fiyat denetimleri ve ithalat üzere prosedürlerin besin fiyatlarında kalıcı düşüş sağlayamadığını geçmiş deneyimlerden biliyoruz. Türkiye’nin besin fiyatlarındaki artışı önlemek ve tarım ve besindeki muazzam potansiyelini hayata geçirmek için yeni bir tarım siyasetine muhtaçlığı var.
TÜRKİYE’İNİN ÜRETİM YAPISI VE DIŞ İLİŞKİLER…
TL’deki bedel kaybı nedeniyle Türkiye’nin mamul mal ihracatında sağlayabileceği rekabet gücü, dünya ticaretinin hizmetlere ve hatta dijital olarak teslim edilen hizmetlere hakikat kaydığı bir dünyada ne kadar sürdürülebilir olacak. Türkiye’nin ihracat atılımını sürdürebilmek ve cari açığı azaltmak için kesinlikle üretim yapısını ve dış bağlantılarını global ticaretteki değişimlere nazaran şekillendirmesini gerektiriyor.
ÜLKE RİSK PRİMİMİZ YÜKSELİYOR
Dünyadaki şimdiki bir öteki sorun ise artan enflasyon. ABD’nin faiz oranlarını artırması tüm öteki ülkeleri etkiliyor. Doların kıymet kazanması TL’nin kıymet kaybetmesi manasına geliyor. Dünyadaki fonların daha yüksek getiri sunan ülkelere kayması Türkiye’nin finansman muhtaçlığını zorlaştırıyor. Küresel taraf aleyhimize seyrederken, içeride uyguladığımız iktisadi siyasetlerle bir arada ülke risk primi yükseliyor. Sıkı para siyasetleri ile gelişmiş ülkelerin yavaşlaması Türkiye’nin ihracatını kısıtlayarak cari açık, TL’nin paha kaybı ve enflasyon meselelerini ağırlaştırabilir. İktisat siyasetleri bu gelişmelere uyumlu olmalı.
HANGİ DIŞ SİYASET?
Pazarlıkçı dış siyaset karşısında pahalar ve unsurlar üzerinden yürütülecek bir dış siyasetten hangisinin yeni devrin dünya nizamı açısından daha uygun olacağını değerlendirmeliyiz. Müttefiklerle bağlarda meçhullüğü, öngörülemezliği ve karşılıklı güvensizliği ortadan kaldırmanın sağlayacağı uzun vadeli avantajları kısa vadeli pazarlıkların taktik getirileriyle karşılaştırmalıyız.
EKONOMİK MESELELER SIK SIK DEĞİŞTİRİLEN DÜZENLEMELERLE ÇÖZÜLMEZ
TL’deki kıymet kaybının ve enflasyonun ulaştığı düzeylerde, faiz oranlarıyla enflasyon ortasındaki makasın geldiği bu noktada istikrarlı bir iktisada nasıl geçileceği sorusu da karşılık bekliyor. Enflasyondaki artış, daha evvelki enflasyonist periyotlarla karşılaştırılamayacak kadar süratli. Bu süreç rölâtif fiyat yapısını bozuyor. Firmalar nasıl fiyatlama yapacaklarını bilemez hale geliyor. Tüketicilerin de fiyatlar konusunda algısı bozulmuş durumda. Kaynak tahsisi ülküden uzaklaşıyor. Enflasyon halkın satın alma gücünü eritiyor. Fiyatların toplam gelir içindeki hissesi geriliyor. Kendi hesabına çalışanların ve ücretlilerin gelirlerindeki gerilemenin nasıl düzeltileceği toplumsal barış açısından sorulması ve yanıtlandırılması gereken öbür bir soru. İktisattaki en büyük öncelik enflasyonun denetimden çıkmasını önlemek ve akabinde kalıcı bir düşüş sağlamak olmalı. Aksi halde, Türkiye’nin geçmişinde olduğu üzere bir enflasyon sarmalına girmesi topluma çok yüksek bir bedel ödetir. Problemleri çözmek yerine bir mühlet için hafifletmek istikametinde atılan adımlar geri teper. Ekonomik sıkıntılar sık sık değiştirilen düzenlemelerle çözülmez. Sürdürülebilir siyasetler için uzmanların, teknisyenlerin, akademisyenlerin tekliflerine kulak vermek gerekiyor. Toplumsal uzlaşma ile alınmayan kararlar istenilen sonuçları üretmez.
YATIRIMLARIN HIZLANMASI YALNIZCA DÜŞÜK FAİZLE SAĞLANMAZ
Hiç elbet enflasyonda kalıcı bir düşüş üretim yapısını değiştirmeden yalnızca para siyasetleriyle sağlanamaz. Fiyat istikrarı çok yeterli bir planlamayla, kıt kaynakları istihdam yaratan, ihracat bahtı olan kesimlerde kıymetlendirerek, israfı önleyerek, yatırımları verimlilik artışı sağlayacak projelere yönlendirerek, kamu açığını sınırlayarak, tasarrufu teşvik ederek, cari açığı daraltarak, TL üzerindeki baskıyı azaltarak, ülke risk primini düşürerek sağlanır. Türkiye temel alt yapı yatırımlarını yaptı. Alt yapı yatırımlarının dönüşü uzun müddet alıyor. Bundan sonra kaynak planlamasında dijital altyapı, sanayi ve tarımda katma kıymeti artırma ve yeni teknoloji alanlarının gelişimi hedeflenmeli. Yatırımların hızlanması ve yanlışsız alanlara yönelmesi yalnızca düşük faiz siyaseti ile sağlanamaz. Hukuk sisteminin adil ve faal çalışması da gerekir. Hukukun üstünlüğü ve yargı bağımsızlığı konusunda kuşku olursa yatırımlar için risk primi gereksiz biçimde yükselir.
GENÇLER, BEYİN GÖÇÜ VE TOPLUMSAL MEDYA YASASI…
Belirsizlik, öngörülemezlik ve kendini inançta hissetmemek yalnızca iktisat açısından değil toplumsal hayat açısından da olumsuzluk yaratır. Bunun bir sonucu gençlerin ülkeyi terk etmesi. Evvel en âlâ eğitimli, yabancı lisan bilen, dijital çağa uygun hünerlere sahip gençler ülkeden ayrılmaya başladılar. Artık farklı eğitim ve marifet düzeylerinden gençler de talihlerini diğer ülkelerde aramanın arayışına düştüler. İktidardan ve muhalefetten karşılık beklediğimiz bir soru da gençlerimizin geleceğe inançla bakmalarının nasıl sağlanacağı. Son vakitlerde üzerinde çok tartışma yapılan toplumsal medya yasası ile gündemde olan gerçeğe karşıt bilgi paylaşımı düzenlemesinin gençlerin ülkenin geleceğine itimadını artıracağı konusunda kuşkularımız var. Tam bilakis, bu düzenleme söz özgürlüğünün sonlandırılması kaygılarına yol açarak güvensizlik hissini derinleştirebilir.
GEREKSİZ TARTIŞMALARLA TANSİYON YÜKSELTİLMESİN
Siyasetçilerden gereksiz tartışmalarla tansiyonu yükseltmek yerine ülkemizin birlik beraberliğini dikkate alarak yakıcı sıkıntılara yapan tahliller önermelerini bekliyoruz. Belirsizlik verilen karşılıkların tatminkar olmasıyla ve uygulamanın doğruluğu ve sürekliliği ile ortadan kalkacak. Ortak gelecek vizyonunda buluşabildiğimiz oranda geleceği öngörebilmek mümkün olacak. Geleceği öngörebildikçe kendimizi inançta hissedeceğiz. Kendimizi inançta hissettikçe daha hoş bir geleceği inşa edebileceğiz.