Güneş Sistemimizdeki gezegenler ortasından ilgimizi en çok çeken ve Dünya’ya en çok benzeyen gezegen Mars. Şimdilerde toz fırtınalarının esir aldığı, çorak bir gezegen olsa da, bunun her vakit bu türlü olmadığını biliyoruz.
Yaklaşık 4,6 milyar yıl evvel oluşan Mars’ın, geçmişte göllere, ırmaklara sahip olduğu düşünülüyor. Bu bilgiyi bize veren ise gezegenin yüzeyinde bulunan kurumuş göl ve ırmak yatakları, tortul kayalar ve geçtiğimiz yıllarda NASA’nın keşfettiği buz altı su kütleleri. Tüm bu bilgiler, Mars’ın geçmişte bereketli ve yaşanabilir bir gezegen olmuş olabileceğine işaret ediyor.
Çok değerli ve karşılıksız bir soru var: ne oldu da Mars’taki tüm su kaynakları yok oldu?
Mars’taki bu dramatik değişikliğin 3,5 milyar yıl evvel gerçekleştiği hesaplanıyor. Yani Kızıl Gezegen, oluşumundan bir milyar yıl sonra kurak ve çorak bir gezegene dönüşmüştü. Lakin değişimin beraberinde getirdiği en kıymetli soruya hala daha net bir yanıt verilemedi; Mars neden yaşanabilir bir gezegenken birden yaşanamaz bir yer haline geldi?
Bilim insanları uzun yıllardır bu soruya bir karşılık arıyorlar. Mars misyonlarından elde edilen dataları inceleyerek birtakım sonuçlar elde eden bilim insanları, şimdiye kadar net bir karşılık veremeseler de birtakım seçenekler sunuldu.
Bu seçeneklerden birine nazaran Mars’ın yüzeyindeki suları oluşturan iklim başlangıçta ılık ve yağışlıydı. Bu ılık iklim, gerekli yağış döngüsünün, münasebetiyle da gezegendeki suların oluşmasını destekledi. Fakat sonra, gezegendeki iklim soğudu ve yağışlar sona erdi. Haliyle de su kaynakları kurudu ve Mars giderek çorak bir gezegene dönüştü.
Bu seçeneğin kilit noktasındaki ‘gezegen neden soğudu?’ sorusuna ise şimdiye kadar karbondioksit gösteriliyordu. Gezegenin atmosferindeki düşük karbondioksit ölçüsü sebebiyle sera gazı tesiri ile gezegenin sıcaklığı atmosferde hapsedilememiş, böylelikle de gezegen soğuyarak kurumuştu.
Yeni bir çalışma, karbondioksiti denklemden çıkardı
Bir küme bilim insanı tarafından yürütülen ve geçtiğimiz günlerde yayınlanan yeni bir araştırma ise karbondioksitin kelam konusu ‘itici güç’ olmadığını ortaya koydu. Mars iklimine yönelik pek çok simülasyon oluşturan ve karbondioksit ölçüsünü değiştirerek tesirleri gözlemleyen takım, karbondioksit ölçüsünün değişmesinin sonucu değiştirmediğini gördüler.
Yani aslında Mars’taki suya ne olduğuna yönelik en genel kanılardan biri böylelikle zayıflamış oldu. Araştırma grubu, şu an için kelam konusu değişkenin ne olduğunu, Mars’ı kurutan şeyin ne olduğunu tam olarak bilmediklerini söz ediyorlar. Fakat NASA’nın Mars’ta devam eden misyonlarından elde edilebilecek kimi dataların bu sorulara yanıt olmasını umuyorlar.
Tek seçenek bu değil; Mars’ın sularının yok olmadığını, hâlâ gezegende gizli olduğunu söyleyen araştırmalar da var
İnsanlık olarak ‘yaşanabilir bir gezegenken yaşanamaz bir yere dönüşen‘ bildiğimiz tek gezegen Mars. Bu da Mars’la ilgili sorulara pek çok farklı bilim beşerinin cevap aramasını sağlıyor. Haliyle ortaya çok sayıda senaryo çıkıyor.
Mars’taki suya ne olduğuna yönelik bir başka dikkat cazip karşılık ise Caltech’ten bir araştırma grubundan geçtiğimiz sene gelmişti. Bu araştırma da, Mars’taki tüm suyun atmosferden ‘kaçıp’ giderek kurumuş olmasının mümkün olmayacağına, zira gezegende derinliği 100 , 1500 metre ortasında değişen ‘okyanus’ gibisi oluşumların bile olduğuna dikkat çekiyordu. Verdikleri alternatif yanıt ise Mars’taki suyun aslında bir nevi hâlâ gezegende olduğu tarafında.
Pekala bu nasıl mümkün olabilir?
Kelam konusu araştırma, Mars’taki suyun atmosfer yoluyla da azaldığını reddetmiyor lakin tek başına kâfi olmayacağı niyetiyle yeni bilgilere ağırlaşıyor. Buna nazaran Mars’ın yüzeyindeki su gezegendeki minerallere tutunuyor ve kuruyor.
Kayalar ile etkileşime giren su ve yaşanan kimyasal ayrışmalar, su içeren killeri ve öbür mineralleri oluşturuyor. Misal bir süreç Dünya’da da oluyor. Lakin Dünya, tektonik olarak etkin olduğundan, suyu ve öteki molekülleri volkanik aktiviteler yoluyla atmosfere geri dönüştürüyor. Bununla birlikte, Mars, kimi zelzeleler ve volkanik hareketler olsa da Dünya üzere tektonik olarak etkin değil ve bu nedenle, bir defa meydana gelen bu durum, suyun tekrar yüzeye dönmemesi sebebiyle kalıcı bir kuruluğa yol açıyor.
Bu çalışmaların hiçbiri şimdi kesin karşılıklar veremiyor
Mars’ta devam eden ve gelecek için planlanan vazifeler, şimdi kesin bir biçimde cevaplanamayan bu soruya ve daha pek birçoklarına yanıt arıyor. Bilhassa önümüzdeki yıllarda gerçekleşecek vazifelerin, bize Dünya’ya çok benzeyen bu gezegenin başına neler geldiğini açıklayabileceği düşünülüyor.
Mars’a ne olduğunu anlamak neden bu kadar kıymetli?
Bildiğiniz üzere, insanlığın karşılık aradığı en büyük sorulardan biri de cihanda yalnız olup olmadığımız. Üzerinde ömür barındıracak kadar cömert şartlara sahip olan ve bunu başardığını bildiğimiz tek gezegen Dünya. Bilim insanları da, bir gezegenin yaşama elverişli olması ihtimalinin ne kadar olduğunu ve cihanda buna pürüz olan senaryoların neler olduğunu daha uygun anlamak için en yakınımızdaki örnek olan Mars’ı değerlendiriyorlar.
Ayrıyeten bildiğiniz üzere Dünya da her geçen gün kendi su kaynaklarını kaybeden ve kurak bir geleceğe yanlışsız giden bir gezegen. Bu sebeple de Mars’ın geçmişte yaşadıklarını daha yeterli anlamak, Dünya’nın geleceğindeki kuraklık ve ‘ölüm’ senaryolarını daha güzel anlamamıza yardım edebilir. Böylelikle ‘gelecekte bizim gezegenimiz de bu türlü mi olacak?‘ üzere sorulara daha rahat karşılık verebiliriz…
Bilim insanları nedenlerini ararken, Mars’ı tekrar yaşanabilir hale getirecek çılgın projeler de üretilmiyor değil
Artık Mars deyince aklımıza gelen birinci isim olan Elon Musk, sadece bizi Kızıl Gezegen’e taşıyacak roketler üretmekle ilgilenmiyor. Musk tıpkı vakitte Mars’ın yine yaşanabilir bir gezegen haline getirilebileceğini de düşünüyor ve bu mevzuda vakit zaman enteresan açıklamalar yaparak tahlil teklifleri sunuyor.
Bunlardan birincisi ve tüm dünyada sarsıntı tesiri yaratanı, birkaç yıl evvel önerdiği ‘Mars’a nükleer bomba atalım’ teklifiydi. Musk bu ‘çılgın öneriyi’ ‘‘Bir gezegeni yaşanılabilir kılmak için biri yavaş, biri süratli metod biliyoruz şu an için. Yavaş olan metotta gezegendeki sera gazları oranını kademe kademe ve yavaş halde artırarak bu gazların Mars’ın atmosferini kalınlaştırmasını ve sera tesiri ile gezegeni ısıtmasını bekliyoruz. İkinci ve süratli olan yolda ise gezegenin kutuplarına birkaç nükleer bomba gönderiyoruz ki bunları da “SpaceX Falcon 9 Heavy” roketimizle taşıyabilirsiniz, eminim” biçiminde açıkladı.
Fakat bu tekliften birkaç yıl sonra Musk fikrinden vazgeçti ve Mars yüzeyini ısıtıp sera gazı tesiri oluşturmak için öbür bir teklif sundu: Güneş reflektörleri yardımıyla Güneş ışınlarını gezegen üzerinde tek bir noktaya toplamak ve toprakta bağlı halde bulunan karbondioksit gazını çözerek gereken atmosferi oluşturmak.
Doğal ki Musk’ın bu açıklamalarından rastgele birinin işe yarayıp yaramayacağını bile tam olarak bilmiyoruz. Fakat çılgın fikirlerin direkt işe yaramasa da büyük gelişmelere önayak olduğunbu biliyoruz. Tahminen de bu cinsten ‘çılgın’ görünen fikirler, gelecekte Mars’ı tekrar yaşanabilir bir gezegen haline getirir, kim bilir.