Mehmet KARA
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) daha yürürlüğe girmeden ağır tartışmalara husus olan Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği’nde yapılan değişiklik dünkü (11 Ağustos 2022) Resmi Gazete’de yayımlanarak uygulamaya koyuldu. Lakin ekipman üreticileri ve satıcıları, santral heyetim firmaları ve 2019 sonrasında muhtaçlığının çok üzerinde elektrik üretecek lisanssız santraller kuranların da ortalarında bulunduğu bölümlerin yeni düzenlemeye reaksiyonları devam ediyor. EPDK, bilhassa uygulamanın geriye yürüyecek formda devreye girmesine yönelik ağır reaksiyon çeken düzenlemeyle ilgili yeni bir bilgi notu yayınladı.
Nereden çıktı bu yönetmelik?
Yönetmelik değişikliğinin, ilgili kanun kararının gayesine uygun formda uygulanması emeliyle yapıldığının altını çizen EPDK yetkilileri, lisanssız elektrik üretimi projelerinin, temel itibariyle kendi gereksinimini karşılamak isteyen tüketicilere tanınan bir hak olduğunun altını çizdi. 9 Mayıs 2019 tarihli Cumhurbaşkanı Kararı ile lisanssız üretim tesislerindeki üretim kapasitesinin, yatırımı yapacak tüketicinin irtibat mutabakatındaki mukavele gücü ile ilişkilendirilmişti.
Amaç gerçek tüketiciyi korumak
Bu yılın mart ayındaki bir kanun değişikliği ile de kimi abone kümelerinde bu güç iki katı olarak düzenlenmişti. Bu iki adım lisanssız güneş gücü yatırımlarına ilgiyi arttırmıştı. EPDK yetkililerine nazaran, yeni yönetmelik Cumhurbaşkanlığı kararı ve ilgili kanun değişikliğinin alanda nasıl uygulanması gerektiğine dair metot ve temelleri belirliyor. Yetkililer “Bu yönetmelik; muhtaçlığın üzerinde satışı düzenleyen ve lisanssız üretim santrali olsun ya da olmasın gerçek elektrik tüketicilerini koruyan bir düzenlemedir” tabirini kullandı.
Mezuatın suiistimaline karşı…
İmkan bulabilen bütün tüketicilerin gereksinim duyduğu elektriği güneşten üretebilmesinin hedeflendiğini vurgulayan EPDK yetkilileri “Ancak kapasite kısıtı ve yer sorunu sebebi ile muhtaçlığı olan elektriği üretecek tesis kuramayanların önü açılacak. Lisanssız üretimde aslolan tüketim muhtaçlığının karşılanması olmasına karşın mevzuatın suiistimal edilme uğraşları yeni bir düzenleme gereksinimini doğurdu. Kanunun verdiği yetkiye dayanılarak satışa mevzu edilebilecek elektrik ölçüsünü kapsayan yeni bir düzenleme yapıldı” dedi.
Yönetmelik nasıl uygulanacak?
EPDK, tüketim kadar üretim amacından sapan, konseyi gücünü orantısız halde arttırarak gerçek tüketicilerin lisanssız üretim tesisi kurabilmeleri imkânını ortadan kaldıran, tüketim olmadan üretim yapmaya çalışan tesislerin satışa husus edilebilecek üretim ölçüsünün belirlendiğini anlatan EPDK yetkilileri şu örneği veriyor:
“Bir evvelki yıl 1 milyon kWh elektrik tüketen bir kişi, cari yılda aylık mahsuplaşmanın ardından en fazla 1 milyon kWh gücünü satışa bahis edebilecek. Yılın birinci ayından itibaren gereksinim fazlası güce istinaden ödemeler yapılacak, 1 milyon kWh’ı aşan üretimler ise bedelsiz olarak YEKDEM’e katkı sağlayacak. Evvelki yıl tüketimi aşılırsa cari yıldaki tüketim ölçüsü kadar satış yapılabilecek. Bedelsiz katkı sayılacak güç için sistem kullanım bedeli alınmayacak.”
Üretici parasız elektrik verir mi?
EPDK yetkilileri, yatırımcıların ziyan göreceği, fazla elektriği bedelsiz olarak şebekeye vermeye de yanaşmayacağı tenkitlerine karşı şunları söyledi: “Elbette şalter kapatmak lisanssız yatırımcısının kendi takdiridir. Lakin bu türlü bir görüntü ile karşılaşılması beklenmiyor. Çünkü kelam konusu tesis, küçük de olsa bir tüketim yapacak ve bunun için çalıştırılması (elektrik üretmesi) gerekecek. Şalteri kapatan yatırımcılar olursa hem kendi tüketimlerini karşılayamayacak hem de yerli ve ulusal bir kaynağımızın heba olmasına göz yummuş olacak.”
Girişimciden alınıp yoksula mi veriliyor?
Lisanssız güneş santrallerinde üretilen muhakkak bir ölçünün üzerindeki gereksinim fazlası elektriğin şebekeye bedelsiz olarak aktarılmasının tesirleri de tartışılıyor. Bu durumda devlet, para harcayıp lisanssız elektrik santrali kuran girişimcinin üretimine el koyup yoksula mi dağıtmış olacak? Ya da vazifeli tedarik şirketleri bedavaya aldığı bu elektriği parayla satıp karına kâr mı katacak? EPDK’nın açıklamalarına nazaran bu fazla elektrik bedelsiz olarak YEKDEM havuzuna akacak. Yani dağıtım şirketlerinin kardeş işletmesi pozisyonundaki vazifeli tedarik şirketlerinin karına kâr katmayacak fakat yenilenebilir güç kaynaklarını destekleme sistemi kapsamında alınan elektriğe ödenen döviz cinsinden bedellerin ünite başına meblağı düşecek. Böylelikle, EPDK’nın belirlediği elektrik fiyat tarifeleri belirlenirken hesaba katılacak maliyet bir nebze aşağıya çekilmiş olacak. Yani lisanssız GES’lerdeki muhtaçlık fazlası elektriğin şebekeye aktarılması genel olarak tarifeleri düşürmese bile artırım muhtaçlığını aşağı çekecek.
Sanayi ve ticaret odaları sahnede
Konu güç kesimi olmasına karşın, lisanssız GES’lerle ilgili yeni düzenlemeye bugüne kadarkinden farklı olarak, ticaret ve sanayi odalarından peş peşe açıklamalar geldi. GÜNDER, GENSED ve GÜYAD üzere sektörel kuruluşlardan çıt çıkmazken (Bunun tek istisnası, Güç Günlüğü’ne konuşan, GÜNEŞDER Lider Yardımcısı Serdar Ekiz), Ankara Sanayi Odası, Giresun Ticaret ve Sanayi Odası, Sivas Ticaret ve Sanayi Odası üzere kuruluşların yöneticilerinden yüksek sesli tenkitler gelmesi, solar kesiminde faaliyet gösteren şirketlerin sahip ve yöneticileri tarafından farklı bulunuyor. Hatta Ankara Sanayi Odası (ASO) Lideri Nurettin Özdebir’in şimdi yayınlanmamış yönetmelik üzerine tenkitlerde bulunması da epey dikkat cazip kabul ediliyor.
Lisanssız GES satışları başlar mı?
Yeni yönetmelik EPDK’nın açıklamalarında yer aldığı biçimiyle uygulamaya geçerse, geçmişte “bir ampul, 1 MW” biçiminde tenkitlere husus tesislere benzeri, yani gereksinimi için değil, elektrik satmak üzere lisanssız güneş santrali kuranlar zorda kalacak. Bu durumdaki girişimcilerin lisanssız GES’in atıl kalmaması için ya fabrika ve atölye üzere elektrik tüketecek yeni tesisler/ işletmeler kurmaları gerekecek ya da lisanssız GES’ini elektrik tüketen işletmesi bulunup, muhtaçlığını kendi karşılamak isteyen girişimcilere satması gerekecek. Alışılmış bu tesisler, muhakkak bir işletme ismine kurulduğu için, şirketin bütününün satılması kural. Önümüzdeki günlerde bu husustaki birinci alım/satım süreçlerinin gerçekleştiğini duymak şaşırtan olmaz.
Değişiklik bankaları da sıkıştıracak
Değişiklik bankaları da sıkıştıracak Lisanssız GES’lerde gereksinim fazlası elektriğe ödeme yapılmayacağı istikametindeki düzenleme, finans dalını de ilgilendiriyor. Yeni uygulama, birçok proje finansmanı yoluyla değil de ipotekli krediler biçiminde ya da finansal kiralama (leasing) ile finanse edilen lisanssız GES’lerin, finansmanı geri ödemede eza yaşamasına yol açabilecek. Doğal öztüketim maksatlı bir yaklaşımla kurulan tesisler bu ezayı yaşamayacak. Öztüketimden çok, muhtaçlık fazlası elektriği satıp elde edeceği kaynakla geri ödeme yapmaya odaklı proje sahipleri hem kendileri zora düşecek hem de projelerini kredilendiren finans kuruluşu tahsilat sorunu yaşayacak.
Ali Bahar: Haksızlık giderildi, mutluyuz
Antalya OSB Lideri Ali Bahar, DÜNYA’ya yaptığı değerlendirmede, sanayi tesislerinin kendi muhtaçlıklarını karşılama hedefli lisanssız elektrik üretimi imkanlarını genişleten EPDK kararını olumlu karşıladıklarını söyledi. “Uzun vakittir beklediğimiz bir haberi almış olmaktan ötürü son derece mutluyuz” diyen Ali Bahar şöyle konuştu: “OSB içerisindeki fabrikalarda elektrik üretimi için GES tesisi kurulmasının önü açılmıştı Fakat çatısı GES kurulumuna müsait olmayan ya da üretim alanları içerisinde GES kuracak boş toprağı olmayan firmalar, bu imkandan faydalanamıyorlardı. Birebir özelliklere sahip ama üretimini OSB dışında sürdüren bir öteki firma, yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretip, bu elektriği fabrikasında kullanabiliyordu. Haliyle bu durum haksız rekabete yol açıyordu. Yapılan düzenlemeyle bu olumsuzluk ortadan kaldırılmış oldu. Tıpkı vakitte her tesisin çatısına üretim biçimi ya da statik nedeniyle GES kurulması mümkün olmuyor. Münasebetiyle bu üzere tesislerde de yenilenebilir kaynaklar kullanılamıyordu. OSB iştirakçisi firmalar için her açıdan yararlı ve olumlu bir gelişmedir.”
OSB’li sanayiciye yeni imkanlar
Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği değişikliğinde pek tartışılmayan, lakin sanayi işletmeleri tarafından sevinçle karşılanan yeni düzenlemeler de var. Bunlardan biri Organize Sanayi Bölgesi (OSB) içinde ya da dışındaki sanayi işletmelerinin diğer bir dağıtım bölgesinde lisanssız üretim tesisi kurabilmelerine imkan tanınması. Bu sayede, inşaat yoğunluğu nedeniyle gereksinimini karşılayacak büyüklükte lisanssız elektrik tesisi kuramayan endüstrici, ülkenin diğer bir bölgesinde bu türlü bir tesis kurarak güç maliyetini denetim altına alabilecek. Öte yandan, OSB hukukî kişiliklerince kurulmuş ve kurulacak lisanssız üretim tesislerinde üretilecek elektriğin, OSB ana sayaçlarıyla mahsuplaştırılarak, OSB iştirakçilerinin elektrik sarfiyatının azaltılması da sağlandı.