Etrafınızda Salieri Kompleksi’ne sahip birileri varsa ve bu bireyler geleceğinizi yönlendirebilme gücünü sahipse çok çalışmanız, yeteneğinizin olması ve zeki olmanız hedeflerinize ulaşmanız için yetmeyebilir. Ne kadar zeki ve yetenekli olursanız olun Edison’un gölgesinde kalmış olan bir Tesla olabilirsiniz ya da Mozart’ın gölgesinde kalmış olan bir Antonio Salieri…
Türk Lisan Kurumu (TDK); kıskançlığı, “Bir kimse bir üstünlük gösterdiğinde yahut sevilen birisinin, diğeri ile ilgilendiği kanısına varıldığında takınılan olumsuz tavır, günücülük, hasetçilik, hasetlik, hasutluk.” halinde açıklar. Bu yazımızda tarifin birinci kısmıyla, bir kimse üstünlük gösterdiğinde ortaya çıkan kıskançlık ile ilgileniyoruz. Yani aslında kıskançlık, beşerde bulunan en doğal hislerden biri. Birinin muvaffakiyetini görünce onu kıskanıp siz de başarılı olmak isteyebilirsiniz. Pekala bu ne vakit tehlikeli olur? İşte bu sorunun yanıtı yazının devamında.
Kıskançlık, iş yerlerindeki verimliliği azaltıyor olabilir.
Rekabetin, iş yerlerinde randımanı artıracağı fikri genel bir kanı olsa da aslında araştırma sonuçları bunun aksini söylüyor. Michelle K. Duffy ve Jason D. Shaw, 2000 yılında 129 küme üzerinde kıskançlığın küme üzerindeki tesirini araştırmak için bir çalışma yaptılar. Araştırma sonuçlarına nazaran; kıskançlık arttıkça gruplarda toplumsal kaytarma artıyor, kümedeki ahenk bozuluyordu. Ayrıca gruptaki üyelerin işten aldıkları tatmin azalıyor, küme toplantılarına iştirak azalıyor, devamsızlık artıyordu. Sonuç olarak tüm bunların yaşanması, gruptaki verimliliği azaltıyordu. Dolayısıyla aslında iş ortamında rekabeti özendiren yöneticilerin bunu yapmadan evvel bu araştırma sonuçlarını tekrar gözden geçirmesinde yarar var.
Antonio Salieri aslında kimdir?
1750-1875 yılları ortasında İtalya’da yaşamış bir bestekar, orkestra şefi, müzik öğretmeni ve saray müzisyeni. Franz Liszt, Schubert ve Beethoven üzere ünlü müzisyenlerin hocalığını da yapmıştır.
“Ya benimsin ya kara toprağın!” kelamının adeta “Ya benimsin ya da ben kara toprağın!” kelamına evrilmiş hali.
Salieri Kompleksi’nin tarihi aslında biraz eskilere dayanıyor. Hakkında bir tiyatro ve sinema çekilince daha tanınan hale geldi. Kıssanın aslının ne olduğunu bilmesek de Salieri ve Mozart’ın tıpkı devirde yaşadığını ve Salieri’nin o devirde saray müzisyeni olduğu biliniyor. Pekala Salieri Kompleksi’ne ismini veren, kurgu olan ve Mozart’ın muvaffakiyetini kıskandığı için intihar teşebbüslerinde bulunan Salieri karakteri nasıl ortaya çıktı?
1979 yılında, oyun yazarı Peter Shaffer tarafından Amadeus isminde bir tragedya yazıldı. Bu tragedya daha sonra sinema direktörü Miloš Forman tarafından tıpkı isimle sinemaya de uyarlanarak 1984’te gösterime girdi. Burada Mozart ve Salieri ortasındaki bağ kurgu olarak yani gerçeklerden beslenen fakat gerçeklerden bağımsız olarak verildi.
Oyunda Salieri çok çalışmış, çabalamış fakat doğuştan rastgele bir yeteneği olmayan, halkın isteklerine uyarak bulunduğu konuma gelebilen sıradan bir müzisyeni temsil ediyor. Öte yandan şimdi çocuk yaştaki Mozart ise zeki, doğuştan yetenekli olan ve Salieri’nin günlerce oturup yazdığı bir besteyi dakikalar içerisinde yapan dahi bir müzisyeni temsil ediyor. Oyunda Salieri, halkın gerçek halini temsil ederken Mozart ise herkesin gıpta ettiği, olmak istediği ancak olamadığı o sıra dışı kişiyi temsil eder. Salieri, Mozart’ın yeteneğinin farkındadır fakat çok çabalamasına karşın onun üzere de olamamaktadır, olamayacaktır da. Onu yok etmek, muvaffakiyetini küçük düşürmek için yapabileceği bir şey de yoktur. Sonunda Salieri’nin dileği gerçek olur ve Mozart genç yaşta ölür. Mozart’ın ölümünün üzerinden ün elde etmek isteyen Salieri de onu öldürdüğünü itiraf eder ve intihar denemelerinde bulunur.
Salieri Kompleksi’ne sahip olduğunuzdan şüpheleniyorsanız bu hususları güzel okuyun:
-
“Tanrım; madem bana Mozart’ın yeteneğini vermedin; bari onu anlayacak zekâyı da vermeseydin.”
Bu hususta kıymetli olan nokta, siz kıskandığınız kişinin yeteneğinin farkındasınız. Tahminen kurgu olan Salieri üzere karşınızdakinin bunu hak etmediğini düşünüyorsunuz, kendinizin daha çok hak ettiğini düşünüyorsunuz. Ama kelam konusu kişi, bu unsura göre bu yeteneği mutlaka sizden daha çok hak etmiyor.
-
“Mozart, katilini affet; itiraf ediyorum, seni öldürdüm. Evet, seni öldürdüm. Beni affet!”
Bu unsurda dikkat edilmesi gereken nokta ise karşınızdakini yok etmek için her şeyi yapabileceğiniz. Onun ile ilgili makus tenkitler yapabilir, onun önüne set çekmeye çalışabilirsiniz ya da onun en makus yapıtıyla öne çıkmasını sağlayıp öz itimadını yok etmeye çalışabilirsiniz. Berbat bir üne sahip olmasını sağlayabilirsiniz. Onun yeteneklerini kullanamayacağı bir departmana gönderilmesini sağlayıp orada başarısız olmasını sağlayabilirsiniz.
Onun mesleğini öldüreceğiniz gibi onun yerine geçmek için nitekim o kişiyi fizikî olarak da öldürebilirsiniz. Hiçbir vakit kanıtlanamamış olsa da gerçek Salieri’nin Mozart’ı zehirlediği düşünülüyor. O devirde bununla ilgili gazete haberleri de yapılmış.
-
Daha çok sanatsal aktivitelerde, doğuştan yeteneğin var olması gereken yerlerde ortaya çıkar.
Şiir, edebiyat, müzik, dans üzere sahiden doğuştan var olan bir yeteneğin değerli olduğu alanlarda daha çok ortaya çıksa da bilim camiasında da sık sık görülür.
-
Sendeki her şeyi almam lazım!
Kıskandığınız kişidekinin aynısının sizde olmasıyla yetinmeyip ondakinin de yok olmasını istiyorsanız Salieri Kompleksi’nden sizde de olabilir.
Not: Salieri Kompleksi romantik alakalarda kendini gösteren kıskançlıkla karıştırılmamalıdır. Bu kıskançlık tipi yazıda da aktarıldığı üzere daha çok iş ömrüyle alakalıdır.
Kaynaklar: Mecmua Park, Sage Journals
