Zehra ORUÇ GÜLTAŞ/BURSA
■ Son periyotta sıkça görülen ‘kargoda kaybolan çek” olayları iş dünyasında mağduriyet yaratırken hususun uzmanı hukukçular; mağduriyetin mevzuata uyulmamasından kaynaklandığını vurguladılar.
■ Hukukçular, kargo şirketlerinin çek gönderileri kabul etmediğini ve kayıplardan da sorumlu tutulmadığının altını çizerek, iş beşerlerine ‘alacağınızı alamama ihtimaliniz çok yüksek’ ikazında bulunuyor.
Kargoda kaybolan çekler nedeniyle iş dünyasında yaşanan mağduriyetler her geçen gün artıyor. Kargo çalışanı-paravan şirket-hukuki yollar üçgeninde kurulan işbirlikleri ile ‘kayıp’ tutanağı tutulan çekler, çeki ele geçirenler tarafından haciz süreci uygulanmak suretiyle yasal yollardan tahsil edilirken, asıl alacaklılar ortada kalıyor. Son periyotta sıkça görülen olaylar nedeniyle, mevzu ile ilgili DÜNYA’ya açıklamada bulunan hukukçular Türk Ticaret Kanunu’nun ‘rızası dışında elinden çıkmış’ çekler ve kambiyo vasfındaki dokümanlarla ilgili uygun niyetli şahısları korurken, makûs niyetli şahısları, bir diğer tabir ile hırsızları da koruduğunu vurguladılar. Hukukçular; kargo şirketlerinin çek gönderileri kabul etmediğini ve kayıplardan da sorumlu tutulmadığının altını çizerek, iş beşerlerine ‘alacağınızı alamama ihtimaliniz çok yüksek’ ikazında bulunuyor.
Vadesi gelmeden bankaya ibraz edilirse hacze kadar gidebiliyor
Türkiye çapında faaliyet gösteren büyük ve küçük ölçekli işletmeler, çeklerini, kent dışında borçlu bulundukları müşterilerine kargo yolu ile gönderdiklerini anlatan Avukat Hüseyin Acarbay, “Bursalı bir müvekkilimiz, İstanbul’da bulunan bir müşterisine çekini kargo firması ile veriyor. Ortadan birkaç gün geçtikten sonra kargosunun kaybolduğunu öğreniyor ve bize başvuruyor. Bu durumda türel mevzuat; çekin, kişinin yahut şirketin isteğiyle elinden çıktığında kaybolduğunda, çek iptali davasını öngörüyor. Biz mahkemeye çek iptali davası açıyoruz ve mahkeme çek gününe kadar gerekli ilanları yapıp, çekin iptaline karar veriyor” dedi. “Ancak bu çek vadesi gelene kadar bankaya ibraz edildiği anda işin rengi değişiyor” diyen Acarbey şöyle devam etti; “Çünkü çeki bulan kişi, her ne kadar bu çek hakkında Cumhuriyet Savcılığı’na cürüm duyurusunda da bulunulsa, Ticaret Mahkemesi’ne çek iptali davası da açılsa, hatta mahkeme tarafından çeke ödeme yasağı dahi konulsa çeki bankaya ibraz eden yani bulan kişi bu çeki ibraza koyup, yasal süreyi beklemeden Ticaret Mahkemesi’nden İhtiyati Haciz Kararı alıp, hiç kimseye tebligat göndermeden, direkt çek üzerinde ismi bulunan tüm borçlulara karşı hacze gitme hakkına sahip oluyor.”
“Kanun hırsızları da koruyor”
“Kanun metni aslına bakarsanız ‘iyi niyeti’ korur fakat buradaki açık ile maalesef ‘kötü niyetli’ olanları da koruyor” diyen Acarbay, bu durumda hırsızların korunduğunu söyledi. Bu sistemin Kargo çalışanı-paravan şirket- tüzel yollar üçgeninde organize yürütüldüğünü ‘çete’ sözü ile ileri süren Acarbay, çeki çalan şahısların uyguladığı prosedür hakkında da bilgi vererek, kelamlarını şöyle sürdürdü: “İş insanı çeki kargoyla gönderiyor. Kargo firmasında çalışan bir kişi bu çekleri aygıtla yahut el yordamıyla tespit ediyor. Çeki ‘kaybolduğu tutanağı’ tuttuktan sonra alıyor ve ilgili şirket, hukuk ofisi yahut işbirlikçisine gönderiyor. Onlar da paravan şirketlere ciro ediyor ve sonrasında bu iş icraya kadar dayanıyor. Çünkü çeki keşide eden temel borçlu kendisine yapılan haciz baskısı ile para tahsiline gelindiğinde ticari prestijini da düşünerek, çabucak ödemeyi yapıyor. Münasebetiyle alacaklı kişi yahut işletme, paranın ödendiği şirket gayri aktifi olduğu için çeki kaybeden olarak davayı kazanmış olsa bile parayı geri alamıyor.”
Çekler artık vade aracı olarak kullanılmaya başlandı
Çeklerin günümüzde kullanım gayesinden çıktığını ve vade aracı olarak kullanılmaya başlandığını tabir eden Avukat Altan Aydın da, bu durumun çeklerin mümkün kaybolma durumunda keşide tarihleri ileri tarihler olduğu için işletmeler açısından ziyana sebep olduğunu bildirdi. Aydın, “Çek kaybolduğu vakit çek üzerinde son hak sahibi olan kişi, çek iptali davası açabilir, mahkemece uygun teminat karşılığında çekin kayıtlı olduğu bankaya ilgili çeke önlem konulduğuna dair yazı gönderilir. Mahkemece konulan önlem, ilgili çekin keşide tarihi geldiğinde, bankaya ibrazında bir mahzur teşkil etmemektedir. Yalnızca taraf bankaca ilgili önlem nedeniyle ödenemediğine dair çekin gerisine yazı şerh düşülür. Aslında çek hakikaten haklı alacaklıların elindeyse yahut sahiden kayboldu ise bir sorun değilken, makus niyetli şahısların eline geçtiği takdirde sorun oluşturur. Şöyle ki; çekin gerisine bankaca önlem yazısı yazılması, haksız olarak çeki elinde bulunduran kişinin ihtiyati haciz kararı almasına mani değildir” sözleri ile ikazda bulundu.
İlgili mevzuata ters gönderim, mağduriyet yaratıyor
Kolcuoğlu Demirkan Koçaklı’nın yönetici ortağı ve DÜNYA müellifi Dr. Av. Umut Kolcuoğlu; “Çek dahil değerli evrakların, kargo şirketleri tarafından taşınmasından kaynaklanabilecek riskleri öngören nakliyecilik mevzuatı, bu riskleri halihazırda bertaraf ediyor. Mevzuata nazaran kargo şirketleri, çekleri lakin kıymetleri bildirilmiş ve sigortalı olarak gönderilmeleri kuralıyla kabul edebiliyor. Bu halde de çeklerin kaybolmasından kaynaklanan riski sigorta şirketleri üstlenmiş oluyor. Uygulamada da kargo şirketleri, şablon mukavelelerinde çek dahil değerli evrakları taşımayacaklarını, bunların kaybolmasından sorumlu olmayacaklarını öngörüyor. Kargo şirketleri, çekleri, lakin mevzuatın aradığı özel kuralların sağlanması halinde, öteki bir sözle bedellerinin bildirilmesi ve sigortalı olarak gönderilmeleri kuralıyla taşımayı kabul ediyor” dedi.
“Mevzuata uyulmaması suistimallere davetiye çıkarıyor”
“Buna karşın tacirlerin, gönderilerinin içeriği hakkında bilgi vermediklerini ve çeklerini kargo şirketlerine taşıttırdıklarını anlıyoruz” diyen Kolcuoğlu şöyle devam etti; “Bu ise kargo şirketleriyle kontratlarına karşıtlık teşkil ediyor. Çeklerin kaybolması halinde ise kargo şirketlerinin kanunen ve sözleşmesel olarak bundan sorumluluğu bulunmuyor. Öteki bir deyişle mağduriyete tacirlerin sözleşmesel yükümlülüklerine uygun davranmaması yol açıyor. Uygulamada çekler, yalnızca bugün değil öteden beri ileri tarihli olarak düzenleniyor. Çekler kargo şirketi tarafından taşınırken kaybolursa, bu çeklerin iptalinin ve bankanın bu çekleri ödemekten men edilmesinin talep edilmesi gerekiyor. Bu halde çeklerin ileri tarihli olarak düzenlenmiş olması lehe bir durum yaratıyor zira çekleri ele geçiren berbat niyetli kişi, bu tarihten evvel bu çekleri kanun gereği bankaya sunamıyor, o tarihin gelmesini beklemesi gerekiyor. Ortada geçen müddette de mahkemeden bankayı çekleri ödemekten men eden kararın alınması mümkün oluyor. Lakin bu da maalesef tüm riskleri bertaraf etmiyor. Çekleri ele geçiren makûs niyetli bireyler, çeklerin ödenmemiş olmasına dayanarak ödemeden men kararı olsa da ihtiyati haciz talep edebiliyor ve bu da mağduriyete sebep olabiliyor. Tüm bunları bir ortada değerlendirince, burada nakliyecilik mevzuatından kaynaklanan değil bu mevzuata uyulmamasından kaynaklanan bir mağduriyet olduğu anlaşılıyor.”