ABD’de 2023’ün birinci çeyreğinde, AB’de ise bu yılın son çeyreğinde başlaması beklenen sakinlik, hazır giysi kesiminde daha erken başladı. Kelam konusu gelişme nedeniyle kesim ihracatında artış suratı düşerken, bu durum kapasite kullanım oranlarında da düşüşe yol açtı. Gelişmelerin bu yıl bölümde yüzde 15’e yakın daralmaya yol açacağını belirten Türkiye Giysi Sanayicileri Derneği (TGSD) Lideri Ramazan Kaya, daralmanın 2023’ün tamamına yayılacağını söyledi. Kaya, fast fashion (hızlı moda) devlerinin bu nedenle tüm dünyada olduğu üzere Türkiye’de de alımları azalttığını, yerli hazır giysi markalarının ise stok eritme üzere stratejilere yöneldiğini lisana getirdi. Dünya Gazetesi Üst Yöneticisi Hakan Güldağ ve Genel Koordinatörü Vahap Munyar ile bir ortaya gelen TGSD liderleri Sanem Dikmen ve Ramazan Kaya, hazır giysi ve dokumacılık kesimlerinde son devirde yaşanan gelişmeler ve ileriye dönük beklentileri ile ilgili açıklamalarda bulundu.
Daralma 2023’te de sürecek
TGSD Lideri Ramazan Kaya, 2022 ile birlikte hem ekonomik kriz hem enflasyon hem de daralmanın besbelli bir biçimde hissedilmeye başlandığını söyledi. Daralmanın yılın son çeyreğinde derinleşeceğini lisana getiren Kaya, “Özellikle fast fashion dediğimiz ucuza mal satan markalar şu an buna başladı. Birçok yabancı fast fashion devinin şu anda Türkiye’de hiç işi yok. Sipariş vermiyorlar. Daha evvel bu külfetleri bir iki çeyrekte çözüyorduk, artık 15- 16 aylara varacak bir düşüş olacak. Kapasite kullanım oranları çok süratli düşecek. Orta ve üst segmentte biraz iş var. Onda da turist alışverişi tesirli oluyor. Önümüzdeki yılı da kapsayacak halde bir daralma ve ekonomik manada da problemlerimiz olacak” dedi.
7 ay evvelki yatırım iştahı yok
Bunun hammadde ve emtia fiyatlarında bir nebze olsun geri çekilmeye yol açtığını belirten Kaya, öte yandan artan personellik maliyetlerine dikkat çekerek yıl genelinde yüzde 70’e varan personellik maliyetine karşı kurun düzeyinin dalı zorladığını lisana getirdi. Kaya, “Şu an ihracatçı için en büyük sorun 2023 siparişlerinde fiyat tutturamamamız. Müşteri ile daima çatışma halindeyiz. ‘Ekonomide bir daralma var, ucuza almam lazım’ diyor ve alternatif arıyorlar. Öte yandan iktisat aktörlerinin aldığı tedbirler de nakit akışımızı, yatırım iştahımızı negatif etkiliyor. 7 ay evvelki yatırım iştahı artık yok.” diye konuştu. Bilindiği üzere geçen yıl başta dokuma dalı olmak üzere hazır giysi kesiminde de bir yatırım atağı başlamıştı. Her iki dalda de Anadolu’ya akın başlamıştı. TGSD’nin öbür Lideri Sanem Dikmen, o devir başlayan yatırımların şu an üretime geçemediğine, yatırım yapanların çok büyük kısmının ise bugün pişman olduğunu anlattı.
Kırpıntı ölçüsü yarı yarıya azaldı
Dikmen, “Yatırımcı önünü görmekte zorlanıyor. Bu finansman maliyetiyle yatırımın geri dönüş mühleti de muhakkak değil artık” dedi. 2021’de yaşanan iplik krizine değinen Dikmen, şöyle devam etti: “2021’de tüm dünyada pamuğun maliyeti artınca Türkiye’de de ipliğin fiyatı arttı lakin 3 dolardan 5 dolara çıkması gerekirken 6 dolara sattılar. Çok da hoş kar ettiler. Zira o periyot navlun maliyetleri ve kapanmalar nedeniyle istesek de Uzakdoğu’dan tedarik yapamıyorduk. Bunu iç piyasada fırsata çeviren üreticiler, burada oluşan karlılıkla yatırım yaptı lakin birebir hacim ile alım olmayacaktı. Şu an bilhassa dokumacılık bölümünün aldığı her biri 2-3 milyon Euro olan makineler açılamıyor. Makine termin müddetleri 2024’e kadar uzamıştı. Artık piyasa önemli biçimde durdu.” Ramazan Kaya ise bu hususta kırpıntı örneğini vererek, “Son 2 aydır 3 fabrikası olan 1’ini kapattı. 5 holü olanlar ikisini kapattı. Bu işin kumaş atıklarından oluşan kırpıntısı var. Ayda ortalama 100 ton kırpıntı toplayan bir şirket, şu anda 50 ton toplayabiliyor. Bu da işlerin ne kadar dingin olduğunun diğer bir göstergesi” diye konuştu.
“Green Revolution” konuşulacak
Öte yandan TGSD’nin klasik olarak her yıl düzenlenen hazır giysi konferansı da yaklaşıyor. Bu yıl Green Revolution (Yeşil Devrim) temasıyla 5-6 Ekim tarihlerinde Çırağan’da düzenlenecek B2B aktiflikte değişen satın alma pratikleri de ele alınacak.
Full entegre sisteme geçiliyor
Sektörde yaşanan dönüşüme değinen Ramazan Kaya, partner entegre sistemden full entegre sisteme geçildiğini anlattı. Kaya, “Sürdürülebilirlik kapsamında baskı, nakış, boyahane üzere üniteler içeri alınıyor. Bu da yatırım gerektiriyor. Orta ve uzun vadeli finansmana muhtaçlığımız var. En az 1-2 yıl ödemesiz 7-8 yıllık finansman gerekiyor. Bugünkü faiz oranları ile bir fabrika yatırımı yapsanız 10 yılda o yatırımı çıkaramazsınız. Lakin mecburen işin devamlılığı için yapıyoruz. Şu an Anadolu dahil brüt çalışan başına maliyet 600 dolar. Rekabet ettiğiniz Bangladeş ve Vietnam’da bu sayı ortalama 150 dolar civarlarında” halinde konuştu.
Üretim tesisini kapatanlar var
Ramazan Kaya, yatırımın geri dönüş müddetinin çok uzaması ve düşen karlılık nedeniyle bugün kesimde üretim tesisini kapatan birçok yatırımcı olduğunu söyledi. Bunun önümüzdeki devirde şirket birleşmelerine de yol açacağını anlatan Kaya, “Finansmanı bankadan bulamıyorsanız firmalar birbirini destekleyecek, artık onu görüyoruz. Özel bankacılıkta da Eximbank’ta da daima işletme sermayesi odaklı kredileri var” dedi. Bu ortada üretim tesisini kapatma kararı alan isimlerden biri de TGSD Lideri Sanem Dikmen oldu. Dikmen, 2022 başında Tuzla’da bulunan tesisini Anadolu’ya taşıma kararı almıştı. Geride kalan periyotta yatırım kararının fizibil olmaktan çıktığını anlatan Dikmen, “Karlılıklar düştü, personellik maliyeti arttı. Kurlar da bastırıldığı için zorlamanın manası olmadığına karar verdik. Üretimi taşımaktan büsbütün kapatmaya döndük” sözlerini kullandı.
Tamam mı devam mı noktasındayız
Şu an bölümde asıl sorunun geçen yıldan başlayan karsızlık olduğuna dikkat çeken Ramazan Kaya, “Kar edemiyoruz. Karlılık yüzde 15-18’lerden tek basamaklı sayılara geriledi. Tamam mı devam mı noktasındayız. Ülkede dükkan kapamak da çok güç. Binlerce insan çalıştırıyorsunuz bunların hakları var” dedi. Sanem Dikmen ise dalda borçluluk oranlarının da çok yüksek olduğuna dikkat çekerek, “Emtia fiyatlarının artışı ve gerçek enflasyonu da dikkate aldığınızda varlıklar borçları döndürecek durumda değil” diye konuştu.
Sektör olarak önümüzdeki 5 yıldan umutluyuz
Sektörün geleceği konusunda daha umutlu olan Kaya, “Anlattıklarımız karamsarlık değil, durum tespiti yalnızca. Yeni iş modelleri öğreniyor, değişime ayak uydurmaya çalışıyoruz. Önümüz açık. Şayet yatırımları sürdürülebilirlik temelinde yapılacağını düşünürsek önümüzdeki 5 yılın güzel olacağını düşünüyorum” sözlerini kullandı. Dikmen de kur konusuna değinerek, “6 ay sonra teslim edeceğimiz malın fiyatını artık belirleriz. Artan maliyetler kur artışı ile dengelendiği için ortada sapmalar olsa bile radikal farklar olmuyordu. Kendi içinde bir istikrar vardı. Şu an o denli değil. Ülkede kur dalgalanması var. Baskılanıyor. Hazır giyimcilerin en güvendiği bahis kur” diye konuştu.
Yerlilerde de daralma var
Kaya, iç piyasaya yönelik müşahedelerini de paylaştı. Birçok yerli perakende devinin yıl başından bu yana daralmaya gittiğini belirten Kaya, “Yurtdışı mağazaları için Türkiye’den alımı bırakanlar var. Yurtdışı mağazaları için alımı yurtdışından, Türkiye mağazaları için de yurtiçinden alım yapıyorlar. Eylüle kadar stok eritme kararı alanlar da. Onlar bunu yaptığı vakit tüm sistem yavaşlıyor. Ancak öteki markalarda da daralma var” diye konuştu. Bu durumun bölümde dökülmeleri getirip getiremeyeceği konusunda ise Kaya, işini kapatma kararını alanlar ya da birleşenlerin olacağını söyledi. Sanem Dikmen ise kasım ayında büyük iflasların bile yaşanabileceğini kaydetti.