Günümüzde ismine özel serilerle pazarlanan mutfak eserlerinde, yüksek binaların dış cephelerinde, sokak duvarlarında ve toplumsal medyada özlü sözlerle tanıdığımız Frida Kahlo’nun sahip olduğumuz bu bilgilerden çok daha derin bir hayat hikayesi var.
Gelin artık daima beraber Frida Kahlo’yu öteki sanatkarlardan ayırıp öne çıkaran, hayatı ve sanatıyla tüm dünyayı kendisine hayran bırakan öyküsüne bir göz atalım.
Frida’nın acılar ile dolu hayatı şimdi doğduğu vakit başladı ve kendi tabiriyle asırlarca sürdü.
Magdalena Carmen Frida Kahlo Calderon ya da tüm dünyanın tanıdığı adıyla Frida Kahlo, 1907 yılında bir Kuzey Amerika ülkesi olan Meksika’nın başşehri Mexico’ya bağlı Coyoacan’da Alman asıllı bir baba ile İspanyol ve Meksikalı bir annenin kızı olarak dünyaya geldi.
Her ne kadar dünya kendisini “Frida” olarak bilse de aslında ismi “Frieda” idi ama yaşadığı devirdeki Nazi olaylarına duyduğu nefreti göstermek için Alman kökenli isminden “e” sesini düşürerek “Frida” ismini kullanmaya başladı.
Bazı kaynaklar babasının Alman göçmeni olduğu için Yahudi olabileceğini belirtse de; Alman kaynakları Frida’nın babasının Yahudi değil, Katolik olduğunu açıkladı.
Bir çocuğa nazaran en acı duyguyu tatmakla kalmayıp acının adeta tabanını sıyırdı: Akran terörü
Frida’nın anne ile babasının keyifli bir evliliği yoktu ve bundan dolayı 3 kız kardeşi ile birlikte şahane bir aile ortamında büyümedi ancak babasıyla ortasındaki sevgi bağı son derece güçlüydü. Frida’nın çocukluğunda başlayacak ve asırlarca sürecek olan azabın temeli 6. yaşına bastığında başlayacaktı ve şimdi hiçbir şeyden haberi yoktu.
Frida, altı yaşına bastığında çocuk felcine yakalandı. Bu sebeple sağ bacağı sol bacağına nazaran daha kısa ve daha incedir. Bu durum yıllarca akranları tarafından “Tahta Bacak Frida” olarak çağrılmasına, alay edilmesine ve içine kapanık, asosyal bir çocuk olarak yaşamasına sebep oldu.
Ömür uzunluğu engelli bir hayat sürecek olan Frida, şimdi çocuk yaşta ciddi bir ruhsal buhrana girdi ama hayata direnç göstererek hayatına bir biçimde devam etti.
Eğitim hayatının her kademesi acılar kadar başarılarla da dolu bir öğrenci olarak göze çarpan Frida, ihtilal aşığı olarak tanınıyor.
- Frida Kahlo, ailesi ve Komünizm tutkusu (babası daima erkek evlat istediği için vakit zaman erkek üzere giyinir, kaş ve bıyıklarını almazdı).
Frida, çocukluk devrinde içine kapanık bir devir yaşasa da çok yeterli bir eğitim periyodu geçirdi ve lise periyodunda edebiyat başta olmak üzere pek çok sanat ile ilgilendi. Yatılı öğrencilik yıllarında etrafındaki herkese doğum tarihini 6 Temmuz 1907 yerine 7 Temmuz 1910 olarak söyledi.
Frida’nın, doğum tarihini olduğundan daha farklı söylemesinin nedeni ihtilale duyduğu bağlılıktı. Gerçekten hayatının ilerleyen vakitlerinde verdiği bir röportajda doğum tarihi için “asıl doğum günüm çağdaş Meksika’nın doğum günüdür” tabirini kullanmıştı.
Yine lise yıllarında, okulda faaliyet gösteren Komünist Parti’ye ilişkin öğrenci kümelerine katıldı ve burada sorumluluklar üstlendi. Daha sonra üniversite eğitimi olarak nitelendirebileceğimiz yeni bir eğitim hayatına yelken açtı.
Çocukluktan beri çektiği acılardan mıdır bilinmez, en büyük hayali tabip olup insanların ağrılarını dindirmekti.
Frida’nın yaşadığı çocuk felci, bacağında bıraktığı fizikî mahzurun yanında ayrıyeten çok şiddetli ağrılar da bırakmıştı ve neredeyse ağrı kesici kullanmadığı gün yoktu. Çektiği acılardan da etkilenen Frida, acı çeken insanlara yardımcı olmak gayesiyle tıp eğitimi almak istedi.
2000 kişi kontenjanı bulunan ve yalnızca 35 kız öğrencinin imtihanları geçerek girmeye hak kazandığı üst seviye bir eğitim kurumunda tıp eğitimine başlayan Frida, öğretmenleri tarafından da çok başarılı bir hekim adayı olarak gösteriliyordu. Gösteriliyordu diyoruz zira tıp eğitimini tamamlayamadı.
Hayatının en hoş yıllarında çocuk felcinden sonra bir cehennem daha yaşadı ancak bu güçlü kızın kolay kolay ölmeye niyeti yoktu.
Çocukluk devrinin en hoş yıllarını çocuk felcinden dolayı yaşayamayan Frida, gençlik periyodunda tüm pürüzüne karşın cıvıl cıvıl bir genç kızdı ama zahmetler asla peşini bırakmadı.
Lise eğitiminin son günlerinde bayan bir öğretmeni tarafından cinsel istismara maruz kalan Frida, bu olayı içine gömüp önüne umutla bakarken; erkek arkadaşı ile birlikte her gün olduğu üzere meskene dönmek için okul servisine binmişti.
Okul servisinin tramvayla çarpışması üzerine ortalık adeta can pazarına döndü. Frida’nın pek çok yakın arkadaşı bu kazada hayatını kaybetti. Etrafında vücutları parçalanmış en yakın arkadaşlarını görürken, kendisi de ölümcül biçimde yara aldı. Tramvayın demir kesimleri Frida’nın vücuduna saplanmıştı.
Kaybettiği savaş yok: Şanssız Frida, hayatın türlü türlü kamçısına karşın bir defa daha savaştı ve iki yılın akabinde bu savaşı da kazandı.
18 yaşındayken en sevdiği insanları kaybettiği bu ölümcül kazada kalçasına demir saplanmış ve leğen kemiğinden çıkmıştı. İki ay hastanede ağır bir tedavi süreci yaşayan Frida, hastane kayıtlarına göre tam 32 ameliyat geçirdi. Bu kazada bedenine yalnızca demir saplanmamış, omurgası dahil pek çok kemiği de kırılmıştı. Hayati tehlikeyi atlattıktan sonra stabil durumundan dolayı tedavisine konutta devam edildi.
Zaten engelli olan ve ağrılarla boğuşan Frida’nın ağrıları bu kazadan sonra daha da arttı. Lisana kolay tam 2 yıl boyunca konutta yatarak tedavi gördü. Bu süreçte dışarıya çıkamadı ve çok istediği tıp eğitiminden de mecburi olarak vazgeçti.
Tarifsiz bir acı ile kavrulan ve harmanlanan Frida, acılarla birlikte kendisini resme vermeye başladı.
Zor çocukluk periyodu ve engelli hayatının üzerine bu yeni acı, Frida’nın hayatını daha da berbat bir hale getirmişti ve ailesi kendisini daha uygun hissetmesi için fotoğraf ile ilgilenmesini tavsiye etti.
İki yıl adeta hapsolduğu odadaki aynaya bakarak otoportreler (kendi portresi) çizdi. Bu ayna için yıllar sonra “ömrümün en hoş yıllarındaki gündüz ve gecelerin celladı” olarak bahsetmişti. Her gün bu aynada kendi yüzüne baktığı için ünlü ressam Pablo Picasso, Frida’yı göstererek “biz onun üzere insan yüzleri çizmeyi asla bilmiyoruz” diyerek övmüştü.
Ölümcül kazadan ikinci defa engelli olarak kurtulan Frida, iki yılın akabinde hapsolduğu odadan kendi adımlarıyla çıktı
1925 yılındaki kazanın akabinde Frida, 1927 yılında yürümeye başladı ve bir sefer daha hayata karşı galip geldi fakat artık ağrıları eski yıllara nazaran daha fazla olacaktı. Tekrar de bu içindeki yaşama sevincini kırmadı ve fotoğraf çizmeye devam etti.
Okuldaki temaslarını da kullanarak sanatçı ve siyasetçilerle tanışan Frida, pek çok değerli insanın dahil olduğu toplantılara katıldı. Hatta bu toplantılarda Küba Komünist Partisi’nin kurucusu Julio Antonio Mella da vardı. Hem Mella’nın tesiri hem de zaten ihtilale olan bağlılığı ve okul yıllarındaki gençlik yapılanmalarındaki sorumluluğu ile bir arada 1929 yılında Meksika’daki Komünist Parti’ye katıldı.
Komünist Parti’de resmi olarak evlilik yaşayacağı Rivera ile tanıştı ve bu aşkın meyvesi olarak yeni eserler yarattı.
Parti macerasında tıpkı kendisi üzere ressam olan ve yeteneklerinden dolayı sanat çevresince “Meksikalı Michelangelo” olarak anılan Diego Rivera ile tanışan Frida, kısa müddette bu tanışıklığı evlilik ile taçlandırdı. Frida için birinci olan bu evlilik, Rivera için üçüncü evlilikti ve Frida’dan sonra bir evlilik daha yaparak ömrünü dört evlilik ile tamamlayacaktı.
Frida ve Rivera’nın evliliği pek çok kimse tarafından çiftlerin fiziki farklarından ötürü “güvercin ile filin evliliği” olarak söz edildi.
Hayatı boyunca peşinden düşmeyen acılar, Frida’yı evlilik hayatında da yalnız bırakmadı…
- Frida’nın, başarısız doğum denemelerinden sonra çizdiği fotoğraf.
Evlendikten sonra hem özel hayatına hem de sanata daha çok vakit ayırmak için partiden ayrılıp ABD’ye taşınan çift, burada daha nizamlı bir hayata başladı. Çift, her ne kadar çocuk sahibi olmayı istediyse de Frida evvel sıhhat sıkıntılarından ötürü birinci hamilelik periyodunda kürtaj olmak zorunda kaldı.
Kürtajdan sonra iki defa daha gebe kalan Frida, çok istemesine karşın bu denli vakit yaşadığı olumsuz durumların bıraktığı fizikî izlerden ötürü olacak ki ikisinde de düşük yaptı. Hayatı, her vakit olduğu üzere acılar ile devam ederken, bu süreçte eşi tarafından ihanete uğraması üzerine boşanma davası açarak eşinden boşandı.
Ömrü boyunca acılar ile boğuşan bir bayan olmasına karşın her vakit hayat dolu ve “yere bakan yürek yakan” bir bayan olan Frida, bizleri şaşırtmaya devam ediyor.
- Sağdaki tablo eşi Rivera, soldaki tablo ise Troçki için. Hatta Troçki tablosunda Frida’nın elindeki kağıtta “Troçki’ye sevgilerle” yazmaktadır.
Belki kulağa tuhaf gelse de Frida, eşinden ayrıldıktan sonra Sovyet Başkan ve Stalin’in en güçlü rakibi Lev Troçki ile bir müddet birlikte yaşadı ama daha sonra Troçki’nin evli olmasından dolayı bu bağa son verdi.
Hem Frida hem Rivera bir mühlet sonra bir ortaya gelip tekrar evlendiler lakin bu defa onları daha farklı bir evlilik bekliyordu. Bu evlilik boyunca ikisi de evlilik dışı bağlantılar yaşadılar. Frida, artık hem aldatılmayı hem de aldatmayı öğrenmiş üzereydi ve çoğu evlilik dışı bağını bayanlar ile yaşadı.
Acıların bayanı olarak tabir edebileceğimiz Frida, bir yandan da sanat için pek çok genç yetiştirdi.
Avrupa’nın kıymetli kentlerinde ağır ilgi gören pek çok stant açan Frida, bir yandan da her şeye karşın 10 yıl boyunca bir sanat okulunda gençlere eğitimler verdi. Hayatı boyunca maddi zorluk yaşadığı yıllarda duvar fotoğrafları ve markalar için fotoğraflar hazırlarken, ısmarlama fotoğraf yerine ruhunun esintilerini yansıttığı için müşterilerini mutlu edemedi ve bu işe kısa müddette son verdi.
Hayat Frida’dan ne kadar çalarsa çalsın; O üretmeye daima devam etti, gayreti görmek isteyenlere harika bir örnek oldu.
Frida, rahatsızlığının arttığı yıllarda tahminen de hayatının gerçek aşkı olan Komünist Parti’ye yeniden üye olmak için başvurdu. Başvurusu kabul edildi ve içinde yanan ihtilal ateşi ile hayat sevinci bir defa daha gün yüzüne çıktı.
Doğumdan vefata kadar aralıksız acı çeken Frida, sevinçle beklediği sonsuz bir hayatı hak ettiğini düşünerek ortamızdan ayrıldı.
Frida, 1954 yılında yatağa mahkum bir formda yaşamaya başladı. Hem çocukluktan beri yaşadığı çocuk felci hem de üniversite yıllarında yaşadığı ölümcül kazanın hasarından dolayı gitgide şiddetlenen ağrılarına artık bir de akciğer embolisi eklenmişti.
Bu acılardan dolayı kangren olan sağ bacağı, tabiplerin değerlendirmesi üzerine kesildi. Dünyaya hem sanatı hem de hayatı boyunca gösterdiği yaşama azmi ile pek çok şey katan Frida, şimdi 47 yaşında mevt raporuna nazaran “akciğer embolisi”, pek çok beşere nazaran ise yıllarca çektiği acılardan dolayı hayata gözlerini yumdu.
Tıbben mevt, kuşkulara nazaran intihar, öyküsüne nazaran devrim!
Frida’nın vefatından akciğer embolisi sorumlu tutulsa da iddilara nazaran ölmeden evvelki gece 7 doz yerine, 11 doz ağrı kesici almıştı. Bu da inanılmaz ağrılarından dolayı bir çeşit intihar olarak değerlendirildi ancak bu tez otopsi yapılmadığı için ispat edilemedi.
Vasiyeti üzerine Frida’nın cansız vücudu yakıldı ve tek mal varlığı olan Mavi Mesken devlete bağışlandı. Her ne kadar vasiyetinde yazmasa da ölümsüz sanat yapıtları ise tüm insanlığa miras olarak kaldı.
Ölmeden evvel son çizdiği şey, artık çok arzuladığı vefat oldu…
Frida’nın, hastanede ölmeden evvel nizamlı olarak tuttuğu günlüğünün son sayfasında siyah bir melek çizimi vardır. Bu meleğin mevt meleği olduğu düşünülüyor. Ayrıyeten çizimin altında “ölümü sevinçle bekliyor ve asla geri dönmemeyi diliyorum” yazıyordu.
Frida’nın ölmeden evvel günlüğüne bıraktığı not ve bacağı kesildiğinde çizdiği fotoğraf:
- Espero alegre la salida… Y espero no volver jamás (ölümü sevinçle bekliyor ve asla geri dönmemeyi diliyorum)
Hem son yazısı hem de çektiği acılar ile Frida’nın harikulâde acılar çekerek bir hayat sürdüğünü ama arkasında 55’i otoportre olmak üzere 143 ölümsüz eser bıraktığını ve hayat öyküsünün tüm insanlığa örnek olduğunu tabir edebiliriz.
Beyaz perdede Frida Kahlo’yu görmek isterseniz:
Günlük hayatta pek çok yerde Frida’yı görsek de beyaz perdeye uyarlanan ve 2 kısımda OSCAR mükafatı kazanan, 2002 yılında vizyona giren, Frida Kahlo’yu Salma Hayek’in canlandırdığı ve Geoffrey Rush’ın da yer aldığı Frida isimli üretimi izlemenizi tavsiye ederiz.
Her ne kadar acı çekersek çekelim ve ne kadar olumsuz şeyler üst üste gelirse gelsin, hepimizin tıpkı Frida Kahlo üzere her aksiliğe göğüs gerebilmesi dileklerimizle…
Not: Frida Kahlo’nun tüm yapıtlarına, yapıtlarıyla alakalı açıklamalarına buradan ve buradan ulaşabilirsiniz.
Kaynaklar: 1 / 2 / 3 / 4 / 5 /