Küresel yük nakliyatında şoför eksikliği Avrupa başta olmak üzere tüm dünyada dalın yapısal problemlerinden biri olmaya devam ederken, Avrupa’nın en büyük karayolu nakliyat filosuna sahip Türkiye de yüksek işsizlik oranına karşın tıpkı problem ile karşı karşıya bulunuyor.
Uluslararası Kara Nakliyeciliği Birliği IRU’nun, ortalarında Türkiye’nin de olduğu 25 ülkeden hem yolcu hem yük nakliyatı yapan bin 524 şirket tarafından yanıtlanmış anket sonuçlarına nazaran 25 ülkede 2,6 milyondan fazla şoför açığı bulunuyor ve yakın devirde kelam konusu açığın Avrupa’da yüzde 14, Türkiye’de ise yüzde 18’e ulaşacağı belirtiliyor. Şoför probleme tahlil arayışlarında çalışma şartlarında güzelleşmenin yanı sıra genç ve bayan nüfusunun bu mesleğe teşvik edilmesi öne çıkıyor.
Taşımacılık ve lojistik kesiminin en değerli mesleksel örgütlerinden biri olan UTİKAD, Mart ayı Karayolu Çalışma Kümesi toplantısında sürücü meselesini kapsamlı olarak kıymetlendirdi. UTİKAD toplantısında Türkiye’deki sürücülerin 50-55 yaş aralığında olduğu ve şayet şimdiden tedbir alınmazsa önümüzdeki 10 yılda sorunun çok daha büyük olacağı değerlendirildi.
Mesleğe başlama yaşı Türkiye’de ortalama 24, emeklilik yaşı ise 65-69 olarak hesaplanıyor. Sürücülük mesleğinin daha erişilebilir ve cazibeli kılacak adımların atılmaması halinde Avrupa’nın 2026 yılına kadar iki milyondan fazla bir açıkla karşı karşıya kalacağı belirtiliyor. IRU tarafından hazırlanan son rapor dünyada ise 2.6 milyon şoförün işgücü piyasası dışına çıktığını gösteriyor.
Bir yandan yaşlanan nüfus şoförlük mesleğini terk ederken,diğer yandan da hem yaş hududu hem de şoförlük mesleğini cazip kılacak kuralların gereğince olmaması sorunu derinleştiriyor. Bayan nüfusunun artırılamaması şoför eksikliğinin bir diğer nedeni. Avrupa dahil tüm dünya bölgelerinde mevcut datalarla kamyon ve cazibeli şoförü toplamı içinde bayan şoför oranı yalnızca yüzde 3 seviyesinde.
Yolcu tarafında ise bayan şoför sayısı Avrupa’da yüzde 12’ye ulaşıyor. Lakin bu oran toplam ulaşım bölümünde bayan şoför sayısının yüzde 28’e ulaştığı ABD ile kıyaslandığında oldukçe yeteriz kabul ediliyor.
Sürücülerin yüzde 47’si yaşlı
IRU 2022 bilgilerine nazaran 25 yaşın altındaki şoförlerin toplam içindeki hissesi yüzde 6-7 seviyesinde iken, kimi ülkelerde 55 yaş üstü şoförlerin oranı üç-beş kat daha fazla.
Örneğin Avrupa’da kamyon ve cazibeli kullanan şoförlerin yüzde 47’sini yaşlı şoförler oluşturuyor. Yolcu otobüsü ve servis araçlarında bu oranlar daha da çarpıcı.
Avrupa’da bu kategoride şoförlük yapan 25 yaş altı şoför oranı yalnızca yüzde Kamyon ve otobüslerde ortalama şoför yaşı 50 olurken, 55 yaşından büyük şoförlerin hissesi yüzde 32 seviyesinde. AB’de gençlerin mesleğe katılmasının önündeki en büyük mahzurlardan biri, okulu bitirdikleri yaş ile profesyonel şoför olmalarına müsaade verilen yaş ortasındaki fark.
Avrupa Birliği ülkelerinde genç nüfusu hem yolcu hem de yük nakliyecilik bölümüne çekebilmek için bir dizi çalışma yapılıyor. Avrupa Birliği’nde hala kamyon-çekici şoförleri için yaş sonu 21. Yolcu otobüsü ve servis araçlarında ise alt hudut 24 yaş olarak belirlenmiş durumda. Avrupa Birliği ile IRU yaş sonunun yük tarafında 18’e kadar indiirlmesi için ortak çalışmalar yürütüyor.
Avrupa Komitesi tarafından hazırlanan teklif 17 yaşından itibaren şoför adaylarının tecrübeli şoförlerin yanında çırak olarak işe başlamalarını da içeriyor.
Avrupa Kurulu tarafından hazırlanan teklif ile 2030 yılına kadar genç şoför sayısını toplam içinde yüzde 10’a ulaştırılması hedefleniyor.Diğer bir seçenek de üçüncü ülke şoförlerinin AB pazarına erişimini kolaylaştırarak AB şoför havuzunu genişletmek olacak.
Ehliyet bedelleri çok yüksek
Öte yandan şoför ehliyeti alma bedellerinin yüksekliği bir öbür tartışma konusu. Fransa’da kamyon yahut otobüs şoför evrakı almak için adaylar 5.300 euro ödemek zorundalar. Almanya ise ise otobüs şoför evrakı almak için 9.000 euroyu, yani aylık minimum fiyatın dört misli bir bedeli gözden çıkarmak gerekecek.
UTİKAD Lideri Ayşem Ulusoy mevzuya ait olarak Dünya’ya yaptığı değerlendirmede Avrupa’nın en büyük karayolu nakliyat filosuna sahip Türkiye’nin de yüksek işsizlik oranına karşın tıpkı kahır ile karşı karşıya bulunduğuna dikkat çekerek “Sınır kapılarında Türkiye için bilhassa de Avrupa’ya açılan en değerli hudut kapısı sayılan Kapıkule’de yaşanan uzun beklemeler ve gecikmeler, çalışma şartlarının sıkıntı olması, vize almada yaşanan düşünceler, vize müddetlerinin dolması ve yenilenmeyen vize sorunu, kaçak göçmenlerin sürücülerin hayatlarını ve mesleksel mesleklerini riske atması, mola yerlerinin pak olmayışı, yemek yemek için uygun yerlerin bulunmayışı, park yerlerinin kâfi olmayışı üzere sebepler de sürücü krizinde artışı tetiklemektedir” diye konuştu.
Çalışma şartları şoförler için zorlaştı, mesleğe ilgi azaldı
21. yüzyılın öznesinin insan olacağının altını çizen UTİKAD Lideri Ayşem Ulusoy sürücü meselesine yönelik şöyle dedi; “İnsan kaynağına yatırım yaptığımızda sahip olduğumuz genç nüfusu hakikat alanlara yönlendirebileceğimize inanıyorum. Kesimin yaşadığı sürücü eksikliği lojistik akışın kilitlenmesine neden olacak bir noktada.
UTİKAD olarak bunun farkında olduğumuz için tahlil üretmek ismine çalışıyoruz. Çalışma kurallarının gitgide ağırlaşması nedeniyle mesleğe ilgi azaldı. İnsani koşulların düzeltilmesinden başlayarak, hudut kapılarında bekleme müddetlerinin azalması üzere uygunlaştırıcı adımların hızlandırılması gerekiyor.
Çalışma kaidelerinin çok ağır bir meslek olduğunun farkındayız ve gelirinin de tıpkı seviyede yükselmesi için adımlar atarak farkındalık yaratmalıyız. Sürücülük mesleğinin insan hayatında ve iktisattaki rolünü gençlere yanlışsız anlatmamız gerekiyor. Kamu, özel bölüm iş birliği ile farkındalığı artırarak mesleği özendirecek çalışmalar yapmalıyız, öbür bir seçeneğimiz yok”.
